Ekosistemlerin Özellikleri ve İşleyişi 11. Sınıf Coğrafya

C. Su Ekosistemleri

Biyoçeşitlilik ve Ekosistemlerin Unsurları

Enerji Akışı ve Madde Döngüleri, Su Ekosistemleri

BİYOÇEŞİTLİLİK

Dünya üzerinde ekosistemlerin, ekolojik olayların, türlerin ve genlerin farklılığından doğan zenginliktir. Yeryüzünde coğrafi koşullara bağlı olarak biyoçeşitlilik farklılık gösterir. Karalarda sıcak ve nemli bölgelerde, denizlerde ise sıcak kuşaktaki sığ alanlarda canlı türleri daha çeşitlidir. Tropikal yağmur ormanları dünyanın en zengin doğal yaşam alanıdır. Dünyadaki bitki ve hayvan türlerinin % 50-70’inin bu ormanlarda olduğu tahmin edilmektedir. Atmosferde canlılar daha çok toprak yüzeyinden 120 metre yüksekliğe kadar yaşamaktadır. Daha yükseklerde ise geçici olarak yükselmiş kuşlar ve bakteriler gibi canlılar bulunabilir. Litosferdeki canlılar toprak yüzeyinde yoğunlaşmakla birlikte 10 metre derinliğe kadar canlılara rastlanır. Hidrosferi oluşturan deniz ve göl gibi ortamlarda ise canlılar genellikle 200 metre derinliğe kadar olan kısımda yer alır.

BİYOM

Kendine özgü bir iklim, flora (bitki örtüsü) ve faunaya (hayvan topluluğu) sahip ekosislemlere biyom denir. Karasal biyomlar makroklimalara bağlı olarak oluşmuştur ve hakim bitki örtüsüne göre (maki biyomu, tundra biyomu vb.) sınıflandırılır. Su biyomları suyun özelliklerine göre (tatlı su, tuzlu
su, akarsu, göl ekosistemi vb.) sınıflandırılır.

HABİTAT

Dünya yüzeyinde atmosfer, hidrosfer ve litosfer canlılar için habitat (yaşam alanı) oluşturur. Habitat, bir okyanus ya da bir çayırlık kadar büyük olabileceği gibi, çürümüş bir ağaç kütüğünün altı ya da bir böceğin bağırsağı kadar küçük de olabilir. Bununla beraber, her zaman tanımlanabilen ve fiziksel olarak sınırlı bir bölgedir. Birden fazla hayvan ya da bitki özel bir habitatta yaşayabilir.

EKOSİSTEMLER

Ekosistem canlı ve cansız unsurlar ile bu unsurların birbirleriyle karşı ilişkilerinden oluşan bütündür.
Ekosistemin büyüklüğü ve genişliği çok değişik olabilir. Dünya’nın tamamı bir ekosistem olabileceği gibi bir göl, bir nehir, bir dağ da birer ekosistemdir. Kurumuş bir ağaç kütüğü gibi son derece belirgin ve dar sınırlı unsurlar da birer ekosistem parçası sayılabilir. Böyle ekosistem parçalarında genellikle zaman içinde sınırlı bir yaşam vardır. Ekvatoral Yağmur Ormanları, Afrika Savanları, Avrupa’nın Geniş Yapraklı
Ormanları gibi ekosistemler ise çok geniş bölgeleri kapsar.
Ekosistem, birbiriyle ilişkili canlı ve cansız varlıklar arasındaki madde döngüsü ve enerji dolaşımı ile kendini besler ve yeniler.
Madde döngüsü ve enerji dolaşımının bir sonucu olarak toprak, hava, su, bitkiler ve diğer canlılar arasında sürekli madde ve enerji alışverişi vardır. Bu alışveriş yeryüzünde yaşamın devam etmesini sağlar. Yine bu alışveriş yeryüzünün doğal zenginliklerinin tekrar tekrar kullanılmasına olanak sağlamaktadır.

Dünya ekosistemine ekosfer denir. Ekosfer kara, deniz ve tatlı su olmak üzere üç büyük ekosisteme ayrılır. Bu ekosistemlerin içinde daha küçük ekosistemler bulunur.

Canlılar, hidrosfer, atmosfer ve litosfer ile sürekli etkileşim halindedir.
Biyosfer; litosfer, atmosfer ve hidrosferden oluşan doğal ortam içindeki canlılardan oluşur.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Ekosistemlerin en temel enerji kaynağı nedir?

A) Rüzgar
B) Su
C) Güneş
D) Toprak
E) Karbon

Çözüm:
Ekosistemlerdeki enerji, fotosentez süreci ile bitkiler tarafından Güneş’ten alınır ve besin zinciri yoluyla diğer canlılara aktarılır. Bu nedenle ekosistemlerin en temel enerji kaynağı Güneş’tir.
Cevap: C

Soru 2:
Bir ekosistemde üretici canlılar hangi maddeyi kullanarak organik madde sentezler?

A) Nitrat
B) Oksijen
C) Karbon dioksit
D) Fosfat
E) Metan

Çözüm:
Üretici canlılar, fotosentez yaparak karbon dioksit ve suyu kullanarak organik madde (glikoz) sentezler. Bu süreçte güneş ışığı enerji kaynağı olarak kullanılır.
Cevap: C

Soru 3:
Bir ekosistemde azot döngüsünde görev alan bakteriler hangi süreçte azot gazını bitkilerin kullanabileceği hale getirir?

A) Solunum
B) Fotosentez
C) Azot fiksasyonu
D) Fermantasyon
E) Denitrifikasyon

Çözüm:
Azot döngüsünde, azot gazını bitkilerin kullanabileceği hale getiren süreç, azot fiksasyonudur. Azot fiksasyonu yapan bakteriler, atmosferdeki azot gazını amonyum veya nitrat gibi bileşiklere dönüştürür.
Cevap: C

Soru 4:
Bir ekosistemde enerji akışı nasıl gerçekleşir?

A) Besin piramidinin her basamağında enerji miktarı artar.
B) Enerji, üreticiden tüketiciye doğru tek yönlü akar.
C) Enerji, tüm basamaklarda geri dönüşümlüdür.
D) Enerji yalnızca birincil tüketicilere aktarılır.
E) Enerji, üreticiden ayrıştırıcılara doğrudan akar.

Çözüm:
Ekosistemlerde enerji akışı, üreticilerden tüketicilere doğru tek yönlü olarak gerçekleşir ve her basamakta bir miktar enerji kaybolur. Enerji, geri dönüşümlü değildir.
Cevap: B

Soru 5:
Ekosistemlerde maddelerin döngüsü sağlanırken, aşağıdaki bileşiklerden hangisi karbon döngüsünde yer almaz?

A) Karbon dioksit
B) Glikoz
C) Kalsiyum karbonat
D) Amonyak
E) Bikarbonat

Çözüm:
Karbon döngüsünde yer alan bileşikler karbon dioksit, glikoz, kalsiyum karbonat ve bikarbonattır. Amonyak ise azot döngüsünde yer alır.
Cevap: D

Soru 6:
Bir ekosistemde ayrıştırıcılar hangi görevi üstlenir?

A) Organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürürler.
B) Fotosentez yaparak organik madde üretirler.
C) Besin zincirinin en üstünde yer alırlar.
D) Enerji kaynağı olarak kullanılırlar.
E) Canlılar arasındaki enerji akışını sağlarlar.

Çözüm:
Ayrıştırıcılar, organik maddeleri ayrıştırarak inorganik maddelere dönüştürür. Böylece, ekosistemde maddelerin döngüsü sağlanır.
Cevap: A