İsim soylu bütün sözcüklerin sonuna gelerek onların yüklem olmalarını sağlayan ya da basit zamanlı filleri birleşik zamanlı fiil yapan eklere “ek fiil” denir.

– Ek fiil “imek” fiilinden ortaya çıkmıştır.

– Ek fiilin dört biçimi vardır:

Ek Fiilleri Bulma

Ek fiilin görevlerini öğrenmeden önce ek fiili bulmayı öğrenelim. Ek fiilleri şu yöntemlerle bulabiliriz:

1. Grup: Hem isme hem de fiile eklenen“-idi”, “-imiş”, “-ise”. Bu ek fiiller sözcüklere eklendiğinde -dı (-tı, -tü), -mış (-miş, -muş), -se (-sa) biçimlerine gelir, bu yüzden kip ekleri (-di’li geçmiş zaman, -miş’li geçmiş zaman, şart kipi) ile karışabilir.

Şöyle ayıracağız: -dı, -mış, -se eklerini sözcükten ayırarak “idi, imiş, ise” biçimine getiririz, cümle içinde mantıklı olursa ek fiil olmazsa kip eki olur bu ekler. Şimdi uygulayalım:

— “Hava karardı.” cümlesinde “-dı” ekini “-idi” biçimine getirelim; “Hava karar idi” cümle mantıksız oldu, bu yüzden “-dı” ek fiil değil, kip ekidir.

— “Her gün oraya giderdi.” cümlesinde “-dı” ekini “-idi” biçimine getirelim; “Her gün oraya gider idi” cümle mantıklı oldu, bu yüzden “-dı” ek fiildir.

2. Grup: “-ım, -sın, —ız, sınız” ekleri isim soylu sözcükleri yüklem yaparsa ek fiil, fiillere gelirse şahıs (kişi) eki olur.

— “Gidiyorum bütün aşklar yüreğimde.” cümlesinde “-um” eki “gitmek” fiiline geldiği için kişi ekidir.

— “Ben bir öğretmenim.” cümlesinde “-im” eki isim olan “öğretmen” sözcüğünü yüklem yaptığı için ek fiildir.

3. Grup: “-dır” eki yüklem görevli isim ve fiillerde ek fiil olur. “Bildirme eki” olarak da adlandırılır.

İsimlere gelen III. tekil şahıs ek fiili olan “-dır / -dir, -tır / -tir” eki bazı durumlarda düşebilir.

– Ben neredeysem yalnızlığın başkenti orasıdır.
– Burada her mevsim bir zafer müjdecisidir.
– Sevgiye giden yol çok güzeldir.

Ek Fiillerin Görevi

Ek fiilin tanımından da anlaşılacağı üzere cümlede iki farklı görevde kullanılabilir.

a) İsimlere ve isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapmak.

– Ek fiil; isimleri, sıfat ve isim tamlamalarını, fiilimsileri, edatları, zamirleri ve sıfatları yüklem yapar.

b) Basit zamanlı fillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapmak

– “idi“, “imiş” ve “ise“ ek fiilleri basit zamanlı fiillere gelerek onları birleşik zamanlı fiil yapar.

– Sadece kip eki alan ve ek fiil almayan fiillere “basit çekimli fiil”, hem kip eki hem de ek fiil alan fiillere “birleşik çekimli fiil” adı verilir.

– Okumuş, sevdim, anladık, biliyoruz, gelecek… fiilleri basit çekimli fiillerdir.

– Okumuştu, sevdiysem, anlasaydık, biliyormuşuz, gelecekti fiilleri birleşik çekimli fiillerdir.

Hikâye Birleşik çekimi (idi)

– Basit çekimli fiillere “-idi” eki getirilerek yapılır.
“Fiil+kip eki+idi” biçiminde yapılır.

– “Sensiz yaşanmaz sanırdım bir tanem.” dizesinde “san-” fiili, “geniş zaman eki“ aldıktan sonra ek fiil “-idi” hikâye ekini almış, “geniş zamanın hikâyesi” olmuştur.

Rivayet Birleşik Çekimi (imiş)

– Basit çekimli eylemlere “-imiş” getirilerek yapılır. “Fiil+kip eki+imiş” biçiminde yapılır.

– “Sevenler ağlarmış.” cümlesinde “ağla-” fiili, “geniş zaman eki” aldıktan sonra ek fiil “-imiş” rivayet ekini almış, “geniş zamanın rivayeti” olmuştur.

Şart Birleşik Çekimi (ise)
– Basit çekimli eylemlere “-ise” getirilerek yapılır.
“Fiil + kip eki + ise” biçiminde yapılır.

– “Yüreğin bende kalırsa yaşayamam.” dizesinde “kal-” eylemi, “geniş zaman eki” aldıktan sonra ek eylem “-ise” şart ekini almış, “geniş zamanın şartı” olmuştur.

“değil” sözcüğü iki durum, iki kavram arasında seçenek bildiriyorsa ek fiilin olumsuzu olmaz, edat ya da bağlaç olur.
– Hafta sonu sinemaya değil tiyatroya gidelim. (Bağlaç)
– Hayatı anlatan kitap değil, hayatın kendisidir. (Ek fiilin olumsuzu)

Dikkat: Ek fiilin olumsuzu isim cümlelerinde “değil” sözcüğüyle yapılır.
– Hangi resmime baksam ben değilim.
– Halay çekilen toprak bu toprak değil.
– Hatta çirkin yaratıldığından bile
– Pek müteessir değildi.

Dikkat: “-dir” ek fiili, bildirme eki olarak adlandırılır. “-dir” eki, basit zamanlı fiillerin sonuna gelir ancak birleşik zamanlı fiil yapmaz. “-dir” eki cümleye olasılık” ya da “kesinlik” anlamı katar.
– Güzelim köyümüze bahar gelmiştir şimdi. (olasılık)
– Kalemleri bırakın, sınav bitmiştir. (kesinlik)