EDEBİ METİNLERDE ANLATICI

Masalı, efsaneyi, hikâyeyi, romanı okuyucu / dinleyici durumundaki bizlere anlatan kişiye anlatıcı denir. Hikâye edici metinlerde anlatıcı kişisel birinci ya da üçüncü şahıs olabilir.

BİRİNCİ KİŞİLİ ANLATIM

Birinci kişili anlatımda anlatıcı, olayın kahramanlarından biridir. Bu anlatıcı, olay örgüsünün bütün yükünü üstlenen asıl kahraman olabileceği gibi, daha da geri planda yer almış kahramanlardan biri de olabilir. Anlatıcı, kendi dil ve üslubunu kullanır ve birinci tekil şahıs ağzıyla konuşur.

Örnek: Trenin acı düdüğünü duyunca masum bir hayalden apansız uyanır gibi irkildim. İstasyon merdivenlerini koşar adım birer ikişer indim. Elimdeki çiçekleri hırpalamamak için ceketimin arasına sardım. O sırada trenin son vagonunun demir raylardan süzülerek hızla ilerlediğini gördüm. Öndeki vagonlara doğru koştum. Trende yolcular yer kapma telaşında idi. Bir yandan pencerelere göz gezdiriyor, bir yandan da koşuyordu. Maç pencere sonra dedemin alaca renkli kazağını görür gibi oldum.

Çözüm: Birinci kişili anlatım söz konusudur. Çünkü yazar kendi başından geçen bir olayı anlatmaktadır ve “ben” ifadesini kullanmıştır.

ÜÇÜNCÜ KİŞİLİ ANLATIM

Üçüncü kişili anlatımında anlatıcı olaylar ve kahramanlar karşısında kamera gibidir. Kahramanların geçmiş ve geleceği ile ruh hâlini bilmez. Yansızdır, objektiftir, anlattıklarına yorum katmaz. Bu bakış açısında üçüncü kişi ağızdan anlatım esastır.

Örnek: Akıllı iki kız kardeş varmış. bilgiye açlarmış ve okullarındaki, etraflarından aldıkları bilgi yetersiz olmuş. Yörelerindeki en büyük bilgeye gitmeye, ondan da bilgi almaya karar vermişler. Bilge adam kızların sorduğu bütün soruları bilmiş. Kızlar daha fazla bilgi almak için bir süreliğine daha bilgenin yanında kalmışlar. Ama sonra bilgenin her sordukları soruyu bilmelerinden sıkılmışlar. “Bilgenin dahi bilemeyeceği bir soru bulalım.” demiş birisi.

Çözümü; Metinde üçüncü kişili anlatım söz konusudur. Metinde “o, onlar” ekleri kullanılmıştır.

Soru: Aşağıdakilerden hangisinde birinci kişili anlatım kullanılmıştır?

A) Birkaç saat sonra ben de arkadaşlarıma katılacaktım. Ama önce evdeki işlerimi bitirmem gerekiyordu.
B) Yasin her zamanki gibi neşeyle sınıfa girdi, arkadaşlarına selam verdi.
C) Konuyu herkes anlamış gibiydi. Bu nedenle müdür, toplantıyı kısa kesmeye karar vermişti.
D) Havanın kapalı olması Hasan’ın ruhunu sıkmıştı. Evde oturmak da istemiyordu.

İşaretlediğiniz seçenekte yer alan metni üçüncü kişili anlatıma dönüştürerek yeniden yazınız.

Çözüm: Birkaç saat sonra o da arkadaşlarına katılacaktı. Ama önce evdeki işlerini bitirmesi gerekiyordu.

Çözümlü Örnek Sorular ve Cümleler:

Soru 1:

“O, okulun en çalışkan öğrencisiydi. Her sabah erkenden kalkar ve derslerine çalışırdı.” cümlesinde hangi anlatıcı türü kullanılmıştır?

A) 1. tekil kişi anlatıcısı
B) 3. tekil kişi anlatıcısı
C) 2. tekil kişi anlatıcısı
D) Çoğul anlatıcı

Cevap: B) 3. tekil kişi anlatıcısı

Açıklama: Bu cümlede olaylar “O” zamiriyle anlatılmıştır. Bu, 3. tekil kişi anlatıcısıdır.

Örnek cümle: O, her sabah erkenden kalkar ve kitap okurdu. (3. tekil kişi anlatıcısı)

---

Soru 2:

“Ben, o gün çok mutluydum. Uzun zamandır beklediğim haberi almıştım.” cümlesinde hangi anlatıcı türü kullanılmıştır?

A) 1. tekil kişi anlatıcısı
B) 3. tekil kişi anlatıcısı
C) 2. tekil kişi anlatıcısı
D) Çoğul anlatıcı

Cevap: A) 1. tekil kişi anlatıcısı

Açıklama: Bu cümlede olaylar “Ben” zamiriyle anlatılmıştır. Bu, 1. tekil kişi anlatıcısıdır.

Örnek cümle: Ben o gün okuldan çok mutlu döndüm. (1. tekil kişi anlatıcısı)

---

Soru 3:

“Sen, bu yazıyı yazarken gerçekten ne kadar başarılı olduğunun farkında mısın?” cümlesinde hangi anlatıcı türü kullanılmıştır?

A) 1. tekil kişi anlatıcısı
B) 3. tekil kişi anlatıcısı
C) 2. tekil kişi anlatıcısı
D) Çoğul anlatıcı

Cevap: C) 2. tekil kişi anlatıcısı

Açıklama: “Sen” zamiriyle yapılan anlatım, 2. tekil kişi anlatıcısıdır.

Örnek cümle: Sen bu kitabı okurken hayal gücünün sınırlarını keşfedeceksin. (2. tekil kişi anlatıcısı)

---

Soru 4:

“Biz, o gün birlikte çok eğlendik. Hepimiz bu anıyı unutamayacağız.” cümlesinde hangi anlatıcı türü kullanılmıştır?

A) 1. tekil kişi anlatıcısı
B) 3. tekil kişi anlatıcısı
C) 2. tekil kişi anlatıcısı
D) 1. çoğul kişi anlatıcısı

Cevap: D) 1. çoğul kişi anlatıcısı

Açıklama: “Biz” zamiriyle yapılan anlatım, 1. çoğul kişi anlatıcısıdır.

Örnek cümle: Biz o gün deniz kenarında yürüyüş yaptık. (1. çoğul kişi anlatıcısı)

---

Soru 5:

“Ali sabah erkenden kalktı ve kahvaltısını yaptı. Ardından okula gitmek için hazırlandı.” cümlesinde hangi anlatıcı türü kullanılmıştır?

A) 1. tekil kişi anlatıcısı
B) 3. tekil kişi anlatıcısı
C) 2. tekil kişi anlatıcısı
D) Çoğul anlatıcı

Cevap: B) 3. tekil kişi anlatıcısı

Açıklama: “Ali” isminden bahsedilen cümle, 3. tekil kişi anlatıcısıdır.

Örnek cümle: Ayşe kitabını alıp odasına gitti. (3. tekil kişi anlatıcısı)