EDAT (İLGEÇ)

Tek başlarına anlamları olmayan, eklendikleri sözcükler ile cümlenin öteki sözcükleri arasında çeşitli anlam ilgileri kuran sözcüklerdir. için, ile, gibi, kadar, -den beri, -den ötürü, değil, mi, -e dek, -e kadar, -e doğru, -e rağmen, -e göre, -den başka, -den dolayı, -den önce, -den sonra, -mek üzere, sanki.

Edatlar cümlede benzerlik, birliktelik, başkalık, miktar, neden, araç, zaman, yön vs. ilişkiler kurar.

• Oraya seni görmek için gittim. (amaç)
• Annemle pazara çıktık. (birliktelik)
• Antalya’ya otobüsle gidecekmiş. (araç)
• Adam bize doğru geliyordu. (yön)
• Selman kadar tatlı çocuk zor bulunur. (ölçü)

gibi
« Evimiz kutu gibi küçücüktü.
« Anahtarlarımı kaptığım gibi dışarı çıktım.

ile
» İşyerimize, okulumuza bisikletle gitmeliyiz.
« Annemle akşama sinemaya gidiyoruz.

için
« Bir şarkı söylemek için sahnedeyim.
» Bu kadar yüksek sesle konuştuğun için sesin kısıldı.

kadar
« Sabaha kadar şarkı söyledi.
« Yolda yüz kadar insan vardı.

-mek üzere
« Begüm’le konuşmak üzere dışarı çıktı.
« Yarın getirmek üzere kitabı alabilirsin.

göre
« Düne göre bugün bir adım önde olmalıyız.
« Anneme göre bir hırka aldım.

sanki
« Sanki bunları söyleyen benim…
« Sanki cennetteyim.

-e doğru, -e karşı, -den başka
Bu sözcükler her zaman edat değildir.
» Akşama doğru telefon çaldı. (edat)
« Doğru bir tavır takınmak gerekiyor bu durumda. (sıfat)
« Gece evden ayrıldık ve sabaha karşı Eskişehir’e vardık.(edat)
» Karşı binalarda hiç ışık yoktu. (sıfat)
« Dükkânda benden başka kimse yoktu. (edat)
» Başka bir yoldan gidemez miyiz size? (sıfat)

Edatlar eklendikleri ad, sıfat, zamir gibi ad soylu sözcüklerle edat grubu oluşturur.
» İşeyeni giren eleman arı gibi çalışkandı.
« Bu iş sana göre değil.
» Dünya kadar işim var yapılacak!

BAĞLAÇ

Eş görevli sözcükleri, söz gruplarını ya da cümleleri bağlayan sözcüklerdir. Cümleleri bağlama ya da cümle içindeki ögeleri bağlama olmak üzere iki görevi vardır. “Ve, ile, de, ki, ama, fakat, lakin, demek ki, oysaki, mademki, hâlbuki, hiç olmazsa, ihtimal ki, veya, ola ki, zira, yahut, ya da, ya..ya, ne..ne, kah..kah, ister…ister, nitekim, neredeyse, örneğin, oysa, olsa ..olsa, özetle, ancak, yalnız, sadece, kısaca, kısacası, dolayısıyla, gerek… gerek, bakalım, bir.. bir, bununla beraber, yoksa, söz gelimi, üstüne üstlük, üstelik, hatta, çünkü, ise, gelgelim, ne var ki” gibi sözcükler bağlaçtır.

ile
Çınar ile Nehir bütün gün parkta birlikteydiler.

ve
Uzun boylu ve yakışıklı bir delikanlı girdi içeri.
Nane ve limon sağlığımız için çok yararlıdır.

ki
Anladı ki her şeyin sonu yeniden insandır.
Sevgi göstereceksin ki çiçek açsın her yer.

de
İzmir’e uçakla da gidebilirsin.
Erken geldi de ödevini bitirebildi.

ya .. ya, hem .. hem, ne … ne, İster … İster, gerek. .. gerek, ha…ha, bir… bir
* Ya bizimle geleceksin ya da evden çıkmayacaksın.
* Hem çok uzaklarda hem de çok yakındayım.
* Ne kızı verir ne dünürü küstürür.
* Gerek sanat anlayışı gerekse düzyazıları farklıdır.
* Ha bugün geldi ha yarın gelecek diye heyecanlanıyoruz.
* Bir geleyim diyorum bir kızıp vazgeçiyorum.

Yapılarına Göre Bağlaçlar

A. Basit Bağlaç: Yapım eki almamış bağlaçlardır:
ile, ve, ki, de, yani…

B. Türemiş Bağlaç: Yapım eki almış bağlaçlardır:
yalnız, üstelik, kısacası, örneğin…

C. Birleşik Bağlaç: Birden fazla sözcüğün birleşmesiyle oluşan bağlaçlardır:
kim bilir, oysaki, neyse, yoksa, öyleyse…

ÜNLEM

Ani duygu değişikliklerini (korku, sevinç, heyecan…) yansıtan sözcüklerdir. Edat ve bağlaçlar gibi cümlelere farklı anlam ilgileri katar. Cümlede öge görevi yapmaz. Cümle dışı unsur olarak kabul edilir.

Eyvah, ey, hah, aman, hadi, yazık, tüh, ayol, haydi, hu, yaa, yoo, öf, eh, vay canına, heyhat, bravo, aferin, ah, bre, hayır, peki, evet…

* Bazen isim soylu sözcükler de ünlem görevinde kullanılır.

• Arkadaşlar! Size söylüyorum.

* Bazen isim çekim eklerini ve yapım eklerini alarak isimleşir.

• Öfleyip pöfleyerek bu işten sıyrılamazsın.