RUBAİ

– Ears (İran) edebiyatından edebiyatımıza gelmiştin Rubai sözlükte, “dörtlü, dörtlük” anlamlarına gelir.

– Kendisine özgü aruz kalıplarıyla yazılan 4 dizelik bir nazım biçimidir. Kafiye düzeni aaxa biçimindedir. xaxa biçiminde olanları vardır. Rubainin bütün mısraları birbiriyle kafiyeli (aaaa) olursa rubaiye “rubai-i musarra” veya “terane” adı verilir.

– Aruz ölçüsünün Hezec bahrinin özel 24 kalıbından biriyle yazılır.

– Rubailerde, genellikle mahlas kullanılmaz.

– Rubaide; tasavvufi, felsefi, dinî konular; bir dünya görüşü, hiciv veya nükte gibi özlü konular işlenir.

İranlı şair .Ömer Hayyam bu türün dünyadaki en usta şairidir. Divan şairlerinden Azmizade Heletî, rubainin Türk edebiyatındaki en önemli ismidir. Kara Fazlî, Yahya Kemal, Arif Nihat, Ümit Yaşar edebiyatımızda bu türün diğer önemli şairleridir.

1. TUYUĞ (Toyuk / Tuyug)

Divan edebiyatına Türklerin kazandırdığı bir nazım biçimidir.

Tek dörtlükten oluşur, genellikle aaxa biçiminde kafiyelenir. xaxa düzeninde yahut bütün mısraları kafiyeli (aaaa) tuyuğlara da rastlanır.

Tuyuğ, Türk halk edebiyatındaki cinaslı maniye benzer.

Aruzun sadece “failatün/ failatün/ failün” kalıbıyla yazılır, aruz kalıbı 11’li hece ölçüsüne denk düşer.

Rubai aruzun özel 24 kalıbından biriyle yazılırken tuyuğ aruzun sadece bir kalıbıyla yazılır.

Hikemî ve lirik muhtevalara uygun bir nazım şeklidir. Şairler, önemli bir düşünceyi kısaca dile getirmek yahut görüşünü, inancını ortaya koymak için tuyuğu tercih eder.

Türk edebiyatında tuyuğ nazım şekli daha çok Azerî ve Çağatay sahalarında kullanılmıştır. Anadolu’da ilk örnekleri, Kadı Burhâneddin tarafından yazılmıştır. Seyyid Nesîmî de önemli bir tuyuğ şairidir, 382 tuyuğu vardır.

2. MURABBA

– Kelime olarak “dörtte bir, dörtlü” anlamına gelen murabba, 4 dizelik bentlerden oluşan nazım biçimidir.

– Murabbada en çok aaaA/ bbbA/ cccA kafiye düzeni kullanılmıştır. Son dizeler aynen tekrarlanabilir.

– Bent sayıları 2 ila 27 arasında değişir.

– Her konuda yazılabilen murabbalarda en çok aşk konusu işlenir. Ayrılık, övgü, yergi, mersiye, şehir övgüsü, didaktik ve dinî konular da işlenmiştir.

3. ŞARKI

– Divan şiirine Türklerin kazandırdığı ve bestelenmek için yazılan bir nazım biçimidir.

– Halk edebiyatındaki türkü ve divan edebiyatındaki murabba etkisiyle ortaya çıkmıştır.

– Dörtlük sayısı  3 – 5 arasındadır. Şarkılarda her bendin ilk dizesine “zemin”, üçüncü dizesine “miyan” ya da “miyanhane”, her bendin sonunda tekrarlanan dizeye ise “nakarat” adı verilir.

– Kafiye düzeni ilk bentte değişik şekiller gösterir. En çok aAaA/bbba/cccA (A nakaratı karşılar) kafiye düzeni kullanılır.

– Şarkıların son dörtlüğünde şair, mahlasını söyler.

– Aruz ölçüsünün her kalıbıyla yazılabilir.

Şarkılarda genellikle aşk, sevgili, ayrılık gibi konular ele alınır.

Divan edebiyatında şarkı biçimine en yakın özellikler taşıyan ilk şiirleri XVII. yüzyılda Naili’nin yazdığı kabul edilmektedir. Lale Devri şairi Nedim ise şarkının en güzel örneklerini yazmıştır. En çok şarkıyı ise Enderunlu Vasıf yazmıştır.