DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632 – 661)

Dört Halife Döneminde halifeler seçimle işbaşına geldikleri için bu döneme “Cumhuriyet devri” de denilmiştir. Dört Halife Döneminde sırasıyla Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali İslam Devleti’nin başkanlığını yapmıştır.

Hz. Ebubekir Dönemi (632 – 634)

• Siyasi ve dini alanda otoriteyi sağlamak amacıyla;
• Ridde Savaşlarıyla dinden dönenler etkisiz hale getirildi.
• Yemame Savaşlarıyla yalancı peygamberler ortadan kaldırıldı.
• Zekât vermek istemeyenler üzerine ordu gönderilerek bunların vergi vermeleri sağlandı.

Hafızların bir kısmı savaşlarda şehit düşünce Kur’an’ın kitap haline getirilmesi zorunluluğu ortaya çıktı. Zeyd Bin Sabit başkanlığında oluşturulan bir kurul Kur’an’ı kitap haline getirdi. İslam tarihinde Sasanilerle yapılan ilk savaşlar sonucu Hire alındı. Bizans ordusu Yermük Savaşı‘nda yenilgiye uğratılarak Suriye’nin fethine başlandı.

Hz. Ömer Dönemi (634 – 644)

Hz. Ebubekir’in vasiyetine uyan Müslümanlar Hz. Ömer’i kendilerine halife olarak seçtiler. Bu dönemde Ecnadeyn Savaşı (636)’yla Bizans ordusu yenilgiye uğratılarak Suriye’nin fethi tamamlandı. İran ve çevresini almak isteyen Müslümanlar Köprü Savaşı (634)’nı kaybetmesine rağmen Kadisiye Savaşı (636)‘nda Sasanileri yenerek Irak’ı ele geçirdiler. Celula Savaşı (637) İslam ordusunun üstünlüğüyle sonuçlandı. Nihavent Savaşı’nda (642) Sasani ordusu bir kez daha yenilgiye uğratılarak İran fethedildi. İran’ın fethedilmesiyle Müslümanlar, Horasan bölgesinde Türklerle komşu oldular. Mısır ele geçirilerek Kuzey Afrika’nın fethine başlandı (642).

Bu dönemde,

• Ülke yönetim birimlerine ayrılarak başlarına vali atandı.
• Hicri Takvim uygulamaya konuldu.
• Mahkemeler kuruldu ve illere kadılar atandı.
• Beytül Mal adı verilen ilk düzenli devlet hazinesi kuruldu.
• Düzenli ordu ve ordugâhlar kuruldu.
• Fethedilen toprakları verimli kullanmak amacıyla ikta sistemi oluşturuldu.
• Divan-ı Cünd adı verilen askeri divan kuruldu.

Hz. Osman Dönemi (644 – 656)

Hz. Ömer’in şehit edilmesinden sonra Hz. Osman bir kurul tarafından halife seçildi. Şam Valisi Muaviye, Anadolu’da Kayseri’ye kadar seferler düzenledi. İlk İslam donanmasını kuran Muaviye Kıbrıs’ı aldı. Bizans ile yapılan Zatü’s Sevari Deniz Savaşı’nı Müslümanlar kazandı. Bu zafer Müslümanların ilk deniz zaferidir. Hazarlar, İslam ordusunun Kafkasya’daki ilerleyişini ilk Türk – Arap savaşı olan Belencer Savaşı‘nda durdurdu. Bu dönemde Kur’an çoğaltılarak önemli illere gönderildi. Emevi ailesinden olan Hz. Osman, kendi ailesinden olanları devletin üst kademelerine getirince İslam Devleti’nde ilk defa karışıklıklar ortaya çıktı. Bu kargaşa ortamında Hz. Osman şehit edildi.

Hz. Ali Dönemi (656 – 661)

Hz. Osman’ın şehit edilmesinden sonra ülkedeki huzursuzluğun daha fazla artmaması için Müslümanların isteği üzerine halife oldu. Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılmaması Hz.Ali’ye olan muhalefeti artırdı.

Deve Olayı (Cemel Vakası) (656)

Hz. Osman’ın katillerinin cezalandırılmaması üzerine Hz. Ayşe, Talha ve Zübeyr topladıkları kuvvetlerle harekete geçtiler. Küfe’de yapılan savaşı Hz. Ali’nin ordusu kazandı. Müslümanların kendi aralarında yaptıkları bu savaştan sonra başkent Medine’den Küfe’ye taşındı.

Cemel Vakası öncesi Hz. Ali’ye “Yarın bir şey olduğu takdirde bizim ve onların durumu hakkında ne dersin?” diye sorulduğunda “Bizden ve onlardan kimsenin katledilmesini istemem, kalbi Allah’a bağlı olanı Allah cennete sokar.” cevabını veriyordu. Hz. Ali askerlerine: “Yarın karşılaşacağınız insanlara karşı ellerinizi ve dillerinizi tutunuz.” demiştir. Çünkü karşı karşıya gelenler Müslümanların önde gelen kişileri idiler. İsmail Mutlu, Dört Halife Devri.

Sıffin Savaşı (657)

Hz. Ali’ye karşı olanların bir araya gelerek Muaviye’yi halife ilan etmeleri savaşın başlamasına neden oldu. Muaviye savaşı kaybetmek üzereyken Muaviye’nin yanında bulunan Mısır Valisi Amr Bin As askerlerinin mızraklarına Kur’an sayfaları taktırdı. Sorunun çözümü için Kur’an’ı iyi bilen kişilerin hakemliğine başvurulmasını istedi. Bu olaydan etkilenen Hz. Ali’nin ordusu savaşmak istemeyince halifelik sorunun hakemlerle çözülmesi kararlaştırıldı. Ancak düzenlenen Hakem Olayı’nda bir hile sonucu Muaviye’nin halife ilan edilmesi sonucu İslam toplumu Muaviye yanlıları, Hz. Ali yanlıları ve Hariciler olarak üç gruba ayrıldı. Hz. Ali’ye ve Muaviye’ye karşı olan Hariciler, İslam Devleti’ndeki ayrılıklara son vermek amacıyla Hz. Ali, Muaviye ve Amr Bin As’ın öldürülmesi için birer fedai görevlendirdiler. Muaviye ve Amr Bin As düzenlenen suikastten kurtulurken Hz. Ali şehit edildi. Hz. Ali’nin şehit edilmesiyle Dört Halife Dönemi sona erdi.