DOLAŞIM SİSTEMİNİN YAPISI VE DOLAŞIM SİSTEMİ ORGANLARININ İŞLEYİŞİ

Kan Doku

Kalp

Kalbin tabakaların dıştan içe doğru dizilişi:

Perikard

İki sıra fibröz dokudan oluşur. Aralarında bulunan sıvı kalbin çalışmasını kolaylaştırır.

Miyokard

Kalbin kas dokusudur. Görünüm olarak çizgili kaslara benzer, istemsiz çalışır. Koroner damarlar miyokard tabakasında bulunur.

Endokard

Tek sıra yassı epitel dokudan oluşur. Kılcal damar içermez.

Kan Damarları

Atardamarlar

Kalpten çıkan kanı uzaklaştıran damarlardır. En içte endotelyum ortada düz kas dokusu en dışta lifli bağ doku bulunur.

Kılcal Damarlar

Sadece tek sıra yassı epitel dokudan oluşur. Kanla dokular arasında madde alış verişi yapılır. Toplam uzunluğu ve toplam çapı en büyük olan damarlardır.

Toplardamarlar

Kanın kalbe geri dönmesini sağlayan damarlardır. Epitel, kas ve bağ dokudan oluşan toplardamarlarda lifler yoktur. Kalp hizasından daha aşağıda bulunan toplardamarlarında kapakçıklar vardır. Bu kapakçıklar kanın tek yönlü akışını sağlar.

Kalp

Kalbin görevi kanın kan damarlarında dolaşımını sağlamaktır. Bu yolla dokulara oksijen ve besin taşınmakla birlikte metabolik atıkların uzaklaştırılması sağlanır. Kalbin sağ kulakçığında sinoatriyal (SA) düğüm bulunur. Sinoatriyal düğümde oluşan impluslar kulakçıkların kasılmasına neden olur. SA düğümden impluslar atrioventriküler (AV) düğüme geçer. AV düğümünden çıkan kas telcikleri His demeti
adını alınır ve Purkinje lifleri aracılığı ile miyokarda yayılırlar ve karıncıkların kasılmasına neden olurlar.

Damarlar

Atardamarlar

Akciğer atardamarı dışındaki diğer atardamarlar dokulara oksijen ve besin taşır.

Kılcal Damarlar

Tek sıra yassı epitel dokudan oluşan kılcal damarlar aracılığı ile kanla dokuların arasında madde alış verişi olur.

Toplardamarlar

Akciğer toplardamarı dışındaki diğer damarlar karbondioksit bakımından kirli kanı kalbe taşırlar.

Kanla Dokular Arasında Madde Alış Verişi

• Kılcal damarlarda kanın osmotik basıncı değişmez ve 25 mm/Hg’dir.
• Kılcal damarların atardamar ucunda kan basıncı 40 mm/Hg toplardamar ucunda 15 mm/Hg’dir.
• Kan basıncının osmotik basınçtan yüksek olduğu bölgeden dışarı madde çıkışı olur. Osmotik basıncın kan basıncından yüksek olduğu bölgelerde doku sıvısı kılcal damarlara geçer.
• Dokuların arasında sıvı birikmesi ödem oluşmasına neden olur.

Kan

Kan, kan plazması ve kan hücrelerinden oluşur.

Kan Hücreleri

Alyuvarlar (Eritrositler)

• Emvriyonik dönemde karaciğer ve böbreklerde yetişkinlerde kırmızı kemik iliğinde üretilen alyuvarların olgunlaşma evresinde çekirdekleri ve organelleri kaybolur.
• Alyuvarlar oksijen ve karbondioksit taşır.
• Bir alyuvarda 250 milyon hemoglobin molekülü bulunur.
• Alyuvarlar pasif hareket eder.
• Yaşlı alyuvarlar karaciğerde parçalanır.

Akyuvarlar (Lökositler)

• Akyuvarlar granüllü ve granülsüz olmak üzere iki gruba ayrılır.
• Granüllü akyuvarlar kendi içinde üç çeşide ayrılır: nötrofiller, bazofiller ve eozinofiller.
• Granüllü alyuvarlar monositler ve lenfositler olmak üzere iki gruba ayrılır. Lenfositler B ve T lenfositleri çeşitlerine ayrılır.
• Lökositler mikroorganizmaları yok eder.

Kan Pulcukları (Trombositler)

• Kırmızı kemik iliğinde oluşan megakaryot hücrelerin parçalanması ile oluşan kan pulcukları görevi kanın pıhtılaşmasını sağlamaktır.
• Trombositlerin çekirdekleri ve metabolizmaları yoktur.
• Trombositler pasif hareket eder.
• 1mm kanda 150 – 300 bin trombosit bulunur.
• Kan duvarı zarar görünce pıhtılaşma başlar.
• Pıhtılaşmada trombositler yapışkan kümeler şeklinde kanamanın olduğu bölgeye toplanır, yapışkan trombosit tıkaçları kanamayı durdurur.
• Trombositler 8 – 10 gün yaşar.

Kan Plazması

• Kan hacminin %55’ini kan plazması oluşturur. Kanın sıvı kısmıdır.
• Kan plazması organik ve inorganik maddelerden oluşan karışımdır.
• Kan plazmasında %91 oranında su bulunur.
• Bununla birlikte kan plazmasında sodyum Na⁺, klor (CI^–), potasyum (K⁺) kalsiyum (Ca⁺²), demir (Fe⁺²), magnezyum (Mg⁺²), karbondioksit (CO₂) vb. bulunur.
• Kan plazmasında glikoz, amino asit, triglisert, vitamin gibi organik maddeler vardır.
• Kanın pıhtılaşmasını sağlayan fibrinojen ve trombinojen ayrıca pıhtılaşmayı engelleyen heparin kan plazmasında taşınır.
• Kan plazmasındaki albümin proteini kanın osmotik basıncını arttırır.
• Antijenleri yok etmek üzere üretilen antikorlar kan plazması ile taşınır.
• İnsan vücudunda üretilen tüm hormonların hedef organlarına ulaşması kan plazması ile olur.
• Amonyak, üre, ürik asit gibi boşaltım maddeleri kan plazmasında bulunur. Omurgalıların, dolayısıyla insanın da kan plazmasında oksijen
  taşıyan pigment (hemoglobin) yoktur.
• Kan pıhtılaşınca üstte kalan sıvıya kan serumu denir. Kan serumunda fibrinojen yoktur

Çözümlü Örnek Test Soruları: Dolaşım Sistemi

1. İnsanda kalpten çıkan oksijen yönünden zengin kan hangi yapıya pompalanır?

• A) Akciğer
• B) Vücut hücreleri
• C) Sağ atriyum
• D) Sağ ventrikül

Çözüm: Kalpten çıkan oksijen açısından zengin kan, vücut hücrelerine pompalanır. Doğru yanıt B şıkkıdır.

2. Aşağıdakilerden hangisi kanın vücutta taşınmasına yardımcı olan damarlardan biridir?

• A) Alveoller
• B) Nefronlar
• C) Arterler
• D) Lenf düğümleri

Çözüm: Arterler, kalpten vücuda kan taşıyan damarlardır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

3. İnsanda küçük dolaşımda kanın ilk olarak oksijenlendiği yer neresidir?

• A) Sol atriyum
• B) Sağ atriyum
• C) Akciğerler
• D) Sol ventrikül

Çözüm: Küçük dolaşımda, kan akciğerlerde oksijenlenir. Doğru yanıt C şıkkıdır.

4. Büyük dolaşım sırasında vücuda oksijen taşıyan damar aşağıdakilerden hangisidir?

• A) Akciğer arterleri
• B) Pulmoner ven
• C) Aort
• D) Vena kava

Çözüm: Aort, oksijen yönünden zengin kanı kalpten vücuda taşıyan ana atardamardır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

5. Kalbin hangi bölgesinde oksijence fakir kan bulunur?

• A) Sol atriyum
• B) Sol ventrikül
• C) Sağ atriyum
• D) Pulmoner ven

Çözüm: Oksijence fakir kan, vücutta dolaşıp oksijenini kaybettikten sonra sağ atriyuma döner. Doğru yanıt C şıkkıdır.

6. Aşağıdakilerden hangisi dolaşım sisteminin temel işlevlerinden biri değildir?

• A) Gazların taşınması
• B) Besinlerin taşınması
• C) Sinir iletimi sağlamak
• D) Atık maddelerin uzaklaştırılması

Çözüm: Sinir iletimi, sinir sistemiyle ilgili bir işlevdir, dolaşım sistemi bu işlevi sağlamaz. Doğru yanıt C şıkkıdır.

7. İnsanda büyük dolaşım hangi damarlar arasında gerçekleşir?

• A) Aort ve pulmoner ven
• B) Vena kava ve akciğer arterleri
• C) Aort ve vena kava
• D) Pulmoner ven ve sağ atriyum

Çözüm: Büyük dolaşım aort ile başlar ve vena kava ile sonlanır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

8. Kan basıncının en yüksek olduğu damarlar aşağıdakilerden hangisidir?

• A) Kılcal damarlar
• B) Vena kava
• C) Kapiller
• D) Arterler

Çözüm: Kan basıncı en yüksek arterlerde olur. Doğru yanıt D şıkkıdır.

9. Aşağıdakilerden hangisi kılcal damarlarda gerçekleşen olaylardan biridir?

• A) Kanın pompalanması
• B) Gaz değişimi
• C) Kanın pıhtılaşması
• D) Lenf oluşumu

Çözüm: Kılcal damarlarda gaz değişimi gerçekleşir. Doğru yanıt B şıkkıdır.

10. Kalp kapakçıklarının görevlerinden biri aşağıdakilerden hangisidir?

• A) Kanın geri akışını engellemek
• B) Kanı oksijenlendirmek
• C) Kan basıncını düşürmek
• D) Hücrelerin bölünmesini sağlamak

Çözüm: Kalp kapakçıkları, kanın geri akmasını engelleyerek tek yönlü akışı sağlar. Doğru yanıt A şıkkıdır.