Doğal ve Beşerî Çevremizdeki Değişim konusu, 5. sınıf Sosyal Bilgiler dersinde öğrencilerin yaşadıkları çevrede meydana gelen değişimlerin farkına varmalarını, doğal çevre ile beşerî (insan eliyle yapılmış) çevre arasındaki farkları anlamalarını sağlar. Bu konu, çevremizde meydana gelen değişimlerin nedenlerini, bu değişimlerin nasıl gerçekleştiğini ve bu süreçlerin çevreye olan etkilerini açıklamaya çalışır.

Doğal Çevre

İnsanların ve diğer canlıların yaşamları boyunca karşılıklı olarak etkileşim içinde bulunduğu ve tüm faaliyetlerini devam ettirdiği ortamlardır.

Doğal çevrenin oluşumunda insanların herhangi bir katkısı yoktur.

Örnekler: Denizler, göller, akarsular, hava, toprak, bitkiler.
Dağ, ova, plato, vadi, ada, yarımada gibi yeryüzü şekilleri de doğal çevre arasında yer almaktadır.

İnsanın Doğal Çevreye Etkisi

Çevre, insan veya başka bir canlının yaşamı boyunca ilişkilerini sürdürdüğü dış ortamdır. İnsanların doğal kaynakları aşırı ve yanlış kullanımı sonucu çevre bozulmakta ve tahrip olmaktadır. Bu durumda doğanın temel unsurları olan hava, su ve toprağın yapısı bozulmaktadır. Çevrenin bozulması veya tahrip olmasıyla başta insanlar olmak üzere, tüm canlı varlıklar zarar görmekte ve olumsuz yönde etkilenmektedirler.

Beşerî Çevre

Doğal ortama sonradan dâhil olan insanların sosyal, kültürel, ekonomik faaliyetleri sonucunda doğal ortam üzerinde inşa ettiği çevreye denir.

Beşerî çevre, insan aklı ve emeği ile oluşur.

Örnekler: Cami, kale, bedesten (kapalı çarşı), köprü, tünel, baraj gibi.
İnsanlar doğal ve beşerî çevrede zaman içerisinde ihtiyaçlarına göre değişimler meydana getirmişlerdir.

Örneğin: Yol yaparken önlerine çıkan engelleri aşmak için sert kayaları ve dağları oyarak tüneller açmışlar ya da su ve enerji ihtiyacını gidermek için akarsuların önüne barajlar yapmışlardır.

Yine ilerleyen teknolojik gelişmelerle geçmişten günümüze ulaşım sistemlerinde büyük değişimler yaşanmıştır.
Yoğun trafiğe sahip yollar üzerine otobanlar yapılmıştır.

Doğal ve beşerî çevre üzerinde meydana gelen değişimler olumlu ve olumsuz yönde etkiler oluşturabilmektedir.

Örneğin: Teknolojinin gelişmesi ile ulaşım araçlarının artması insanlara zamanından tasarruf sağlarken karbon salınımı fazla kullanılması çevreye zarar vermekte, hava kirliliğine sebep olmaktadır.
Bir diğer örnek ise ormanlık alanlar tarım alanı olarak kullanılmadığında üretilen ürün bakımından az olurken; aşırı yağış ve kuraklık gibi birçok olumsuz sonuca da yol açmaktadır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi doğal çevredeki değişime bir örnektir?

a) Baraj inşası
b) Erozyon
c) Fabrika kurulması
d) Yol yapımı

Çözüm: Erozyon, doğal süreçler sonucunda meydana gelen bir çevre olayıdır. Diğer seçenekler beşerî (insan eliyle yapılan) değişikliklerdir.
Cevap: b) Erozyon

2. Soru:
Bir bölgede insanların yerleşim yerleri kurması, hangi çevreyi değiştirme biçimine örnektir?

a) Doğal çevre
b) Beşerî çevre
c) Ekolojik denge
d) Atmosfer

Çözüm: İnsanların yerleşim yerleri kurması, beşerî çevreyi değiştirme örneğidir. Beşerî çevre, insan eliyle yapılan yapıları ifade eder.
Cevap: b) Beşerî çevre

3. Soru:
Bir köyde, ormanlık alanların yerini tarlaların alması, hangi tür bir değişimdir?

a) Doğal çevrenin korunması
b) Beşerî çevrenin doğal çevreye müdahalesi
c) Doğal çevrenin gelişimi
d) Beşerî çevrenin doğal çevreye etkisi olmaması

Çözüm: Ormanlık alanların tarım arazilerine dönüştürülmesi, beşerî çevrenin doğal çevreye müdahalesidir. İnsanlar, tarım faaliyetleri için doğal çevreyi değiştirirler.
Cevap: b) Beşerî çevrenin doğal çevreye müdahalesi

4. Soru:
Bir gölün kurutulup tarım arazisine dönüştürülmesi, hangi çevresel değişikliğe örnektir?

a) Doğal çevreyi koruma
b) Beşerî çevreye zarar verme
c) Beşerî çevrenin doğal çevreyi değiştirmesi
d) Doğal çevrenin kendiliğinden gelişimi

Çözüm: Gölün kurutulup tarım arazisine dönüştürülmesi, beşerî çevrenin doğal çevreye müdahalesi ve onu değiştirmesi anlamına gelir.
Cevap: c) Beşerî çevrenin doğal çevreyi değiştirmesi

5. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi doğal çevreyi korumaya yönelik bir davranıştır?

a) Orman alanlarını tarlaya çevirmek
b) Ağaç dikmek ve ormanları korumak
c) Fabrika atıklarını nehirlere dökmek
d) Doğal alanları imara açmak

Çözüm: Ağaç dikmek ve ormanları korumak, doğal çevreyi korumaya yönelik bir davranıştır. Diğer seçenekler ise doğal çevreye zarar vermektedir.
Cevap: b) Ağaç dikmek ve ormanları korumak

6. Soru:
Sanayileşmenin artmasıyla doğal çevre üzerindeki etkilerden biri aşağıdakilerden hangisi olabilir?

a) Havanın temizlenmesi
b) Ormanlık alanların artması
c) Hava ve su kirliliğinin artması
d) Ekosistemlerin korunması

Çözüm: Sanayileşme, çevre kirliliğini artırabilir, özellikle hava ve su kaynakları kirlilikten olumsuz etkilenir.
Cevap: c) Hava ve su kirliliğinin artması

7. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi, beşerî çevrenin doğal çevreye olan etkisini azaltmak için alınabilecek bir önlemdir?

a) Doğal kaynakları bilinçsizce kullanmak
b) Sanayi atıklarını denizlere boşaltmak
c) Geri dönüşüm faaliyetlerine katılmak
d) Ormanlık alanları imara açmak

Çözüm: Geri dönüşüm faaliyetleri, doğal kaynakların korunmasına ve beşerî çevrenin doğal çevreye olan olumsuz etkilerinin azaltılmasına katkı sağlar.
Cevap: c) Geri dönüşüm faaliyetlerine katılmak