Kullanılmış olan malzemelerden arta kalan unsurlara atık denir.

Atık Türleri ve Çevreye Etkileri

Ekosistem; denizlere, göllere, toprağa veya nehirlere dökülen atıkları birkaç yıl veya daha uzun süre zarfında temizleyebilme özelliğine sahiptir. Ancak günümüzde yedi milyardan fazla dünya nüfusu, milyonlarca ton atık üretmektedir. Artık ekosistemler temizleme güçlerini aşan bu atıkları yok edememektedir. Nüfusun yoğunlaşmadığı alanlarda insanlar belli ölçülerde çöp üretseler de doğa, bunları özümser ve ortadan kaldırır. Fakat Sanayi Devrimi’nden sonra elde edilen bazı sentetik maddeler doğada birikmektedir. Doğal güçler, plastik gibi maddeleri kolayca parçalayıp ortadan kaldıramamaktadır.

Katı Atıklar

Dünya genelindeki katı atıkların büyük bir kısmını ambalajlar oluşturmaktadır. Ambalaj yapımında kullanılan plastik, cam, karton, kâğıt, alüminyum, demir gibi maddeler çevreye zarar vermektedir. Petrol ve türevleri, plastik üretimi için kullanıldığında veya plastik maddeler yandığında zehirli gazlar açığa çıkarak çevreyi kirletmektedir.

Günlük yaşamda kullanılan eşyaların, tüketilen gıdaların atıkları çöp sorununu ortaya çıkarmıştır. Çöplerin çevreye zararsız hâle getirilmesinin maliyeti oldukça yüksektir. Bazı yerel yönetimler çöplerini ya yol kenarlarına ya da sulara dökmektedir. Bunun sonucunda toprak ve su kirliliği ortaya çıkmaktadır. Çöp depolama alanlarının bulunamaması da büyük bir sorundur. Gelişmiş ülkeler ürettiği katı atıkları, üste para vererek az gelişmiş ülkelere satmak için çaba göstermektedirler. Katı atıkların doğada ayrışması ve yok olması için gereken süre atığın türüne bağlıdır.

Sıvı Atıklar

Sanayi toplumları, denizler ve okyanusları dev bir çöp deposu olarak görmektedir. Bu alanlar kanalizasyon ve fabrika atıklarının, cıva bileşiklerinin, tarım ilaçlarının deposu hâline getirilmiştir. Bunda açık denizlerin, bir atık su sistemi olarak hem ucuz hem de görünmez olması gibi avantajlarının büyük etkisi vardır. Su kirliliğinde en önemli kirletici hâlâ kanalizasyon atıklarıdır. Örneğin, New York günde 6.8 milyon litre atık üretmektedir. Endüstri kuruluşları, ticari binalar, konutlar, kentsel bölgeler, hastaneler, tarımsal alanlar sıvı atıkların en önemli kaynaklarıdır.

Gaz Atıklar

Gaz atıkları; klima ve soğutuculardan, taşıtlardan nükleer santrallerden, sanayi tesislerinden, yangınlardan, çöp depolama alanlarından, fosil yakıt kullanımından kaynaklanan atıklardır. Bu atıklar öncelikli olarak havayı kirletir. Bu durum ise asit yağmurları, küresel ısınma ve ozon tabakasının seyrelmesi gibi küresel çevre sorunlarına neden olur. Gaz atıkları insanlarda çeşitli sağlık problemlerini meydana getirir. Yalnızca insan üzerinde değil tüm canlılara zarar vermektedir.

Atıklardan Korunma

Atıklar neden oldukları görüntü kirliliğinin yanında ekolojik döngünün bozulmasına da neden olurlar. Atıklardan korunmak için alınabilecek tedbirleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Atıkların insan sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan doğaya bırakılması engellenmelidir.
• Atıkların taşınması kontrol edilmelidir.
• Atıkların en aza indirilmesi için gerekli önlemler alınmalıdır.
• Atıklar üretim alanlarına yakın yerlerde zararsız hâle getirilmelidir.
• Atıkların zararsız hâle getirilmesi için gerekli tesisler kurulmalıdır.
• Havayı kirleten yakıtlar yerine alternatif kaynaklar kullanılmalı ve fabrika bacalarına filtre takılmalıdır.
• Atık sular doğaya bırakılmadan arıtılmalıdır.

Bilgi: Bilgi Çağı’nda diğer önemli bir konuda teknolojik atıklardır. Sadece 2003 yılında Amerika’da 63 milyon bilgisayar çöpe atılmıştır. Her bir bilgisayar mönitörde 1.8 kg kurşun içermektedir. Bunlarda az miktarda kadmiyum ve cıva gibi maddeler bulunmaktadır. ABD bu atıkların yaklaşık % 50”sini deniz aşırı ülkelere göndermektedir.

Geri Dönüşüm

Doğal kaynaklar sınırsız değildir. Dikkatlice kullanılmadığı zaman bir gün bu kaynaklar tükenecektir. Hayat standartlarını yükseltme çabaları ve ortaya çıkan enerji krizi ile bu gerçeği gören gelişmiş ülkeler atıkların tekrar kazanılması için yöntemler aramış ve bulmuşlardır. Avrupa Birliği üye ülkelere atıkların kazanılması şartı getirmiştir.

Geri dönüşüm sonucunda;

• Çevre kirliliği azalır.
• Enerji tasarrufu sağlanır.
• Doğal kaynaklar korunur.
• Atık miktarı azalır.

Geri dönüşüm projelerinin bu kadar ivme kazanmasında en etkili iki faktör savaşlar ve çevre bozulmaları olmuştur.

Bilgi:

• % 100 geri dönüşümle elde edilmiş bir ton kâğıt, 17 ağaç kurtarır ve 26,5 m3 su tasarrufu sağlar.
• Bir ton geri dönüşümlü kâğıt 4100 kWh enerji tasarrufu sağlar.
• Bir ton kalay kaplı çeliğin geri dönüştürülmesi ile 1,5 ton demir cevheri ve 0,5 ton kok kömüründen tasarruf sağlanır.

Geri dönüşümle ilgili dünyadan bazı örnekler;

• İtalya’da bazı meyve ve sebze üreticileri, ambalajları çok kullanımlı ve geri dönüşümlü olarak üretmeye başladılar. Bunun sonucunda taşıma ambalajları 30 sefere kadar kullanılabilmektedir. Bu sayede sebze ve meyveler tüketicilere daha ucuz ulaşmaya başlamıştır.
• İsveç’te ambalaj atıklarını %25 azaltmak için lojistik bir sistem geliştirilmiştir. Bu sisteme meyve, sebze ve günlük tüketim ürünlerinin ambalajları dahil edilmiştir. Çeşitli boyutlarda, daha sağlam ve uzun ömürlü taşıma kutuları üretilmiştir. Geri dönüşüme gidinceye kadar yüzlerce kere kullanılabilecek olan kutular, en az 10 yıl dayanacak sağlamlıkta yapılmıştır.
• İtalya’da bir firma, zehirli maddelerin yok edilmesi için kullanılan fırınlarda oluşan uçucu küllerden tekstil, çimento, plastik ürünlerini güçlendirmede kullanılacak malzemeler üretmiştir.
• Belçika’da ikinci el eşyalar için bir toplama, yenileme ve depolama merkezi kurulmuştur. Buradaki eşyalar ucuz fiyata tüketicilere sunulmuş ve bu projeyle gençlere, engellilere iş imkânı sağlanmıştır.

Bilgi: Atık toplamada en önemli uygulama atıkların sınıflandırılmasıdır.

• Atıkların kaynağında ayrı toplanması
• Atıkların özelliklerine göre sınıflandırılması
• Atıkların tekrar kullanılabilecek ve ikincil ham madde hâline getirilebilecek nitelikte elde edilmesi atıkların doğru sınıflandırılmasını sağlar.