Doğada hazır bulunan, insan ürünü olmayan, oluşum aşamalarında insan emeği karışmamış bütün zenginlik kaynaklarına doğal kaynak denir.

İlk çağlardan beri insanların çeşitli ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yararlandığı temel unsurlar olan doğal kaynaklar ekonomik faaliyetlerin gelişmesi ve çeşitlenmesinde büyük bir etkiye sahiptir. Doğal kaynaklar beşerî faaliyetlerle sıkı bir ilişki içerisindedir. İnsanların gerçekleştirdiği pek çok faaliyet doğal kaynakların kullanımı ile gerçekleştirilebilmektedir.

Doğal kaynakların tüketimi geçmişten günümüze doğru hızla artış göstermiştir. Doğal kaynakların tüketiminde yaşanan bu artışın başlıca nedenleri şunlardır:

• Sanayileşme ve teknolojik gelişmelerle üretilen mal ve hizmetlerin çeşitliliğinin ve miktarının artması
• Dünya nüfusunun hızla artmasına bağlı olarak toplam tüketim ihtiyacının hızla artması

Dünyadaki doğal kaynaklar çeşitlilik bakımından oldukça çeşitlidir. Zengin çeşitliliğe sahip olan bu doğal kaynaklar tükenebilirlik özelliklerine göre başlıca üç gruba ayrılmaktadır.

Tükenebilen (Yenilenemeyen) Doğal Kaynaklar

Dünya üzerindeki bazı doğal kaynaklar belirli miktarda rezerve sahip olup bu rezervlerin tüketilmesi durumunda tamamen tükenebilir. Petrol, doğal gaz, kömür ve madenler gibi doğal kaynaklar bu grup içinde yer alır.

Kömür

Kömür, odundan sonra kullanılan en eski enerji kaynağıdır. 9. yüzyılda İngiltere’de konutların ısıtılması amacıyla kullanılmış olan kömür, Sanayi Devrimi’nden sonra ise başta demir – çelik sanayisi olmak üzere birçok alanda temel enerji kaynağı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde ısınma, madenlerin işlenmesinde ve termik santrallerde elektrik enerjisi elde etmede kullanılmaktadır.

Petrol

Benzinli ve dizel motorların icat edilmesi sonrasında önemi ve kullanımı hızla artan petrol 20. yüzyılın en önemli enerji kaynağı durumuna gelmiştir. Petrol günümüzde motorlu araçlarda, termik santrallerde enerji kaynağı olarak kullanılmakla birlikte kauçuk, deterjan, kozmetik gibi sanayi ürününün üretiminde de ham madde olarak kullanılmaktadır.

Doğal Gaz

Önceleri petrol üretim sahalarında ortaya çıkan ve yararsız bir atık olarak görülen doğal gaz, günümüzün en önemli enerji kaynaklarından biri durumuna gelmiştir. Başta enerji üretimi, konutların ısıtılması olmak üzere pek çok alanda doğal gaz kullanılmaktadır. Doğal gaz diğer fosil yakıtlara oranla hava kirliliği üzerinde daha az olumsuz etki oluşturması nedeniyle de öneme sahiptir.

Madenler

İnsanlar ilk çağlardan itibaren çeşitli alet ve araçlar yapmak amacıyla madenlerden yararlanmışlardır. İlk işlenen madenler bakır, altın ve kalay gibi yumuşak ve kolay şekillendirilebilen madenler olmuştur. İlk çağlarda madenler genellikle demir çapa, saban, tekerlek çemberi, bıçak, balta ve orak gibi aletlerin yapımı için kullanılmıştır. Günümüzde maden kaynakları birçok farklı alanda kullanılmaktadır. Birçok sanayi ürününün üretiminde yaygın olarak kullanılan maden kaynakları yeryüzünde sınırlı rezerve sahip kaynaklar arasındadır.

Belirli Koşullarda Yenilenebilen Doğal Kaynaklar

Bazı kaynaklar ancak belirli koşullar altında kendilerini yenileyebilmektedir. Örneğin bir bölgede tahrip edilen ormanların kendini yenileyebilmesi bu bölgedeki iklim koşullarına bağlıdır. Bu nedenle belirli koşulların var olması durumunda kendini yenileyebilecek olan orman, toprak, jeotermal kaynaklar gibi doğal kaynaklar belirli koşullarda yenilenebilen kaynaklar grubunda yer alır.

Ormanlar

Paleolitik Dönem’de avcı ve toplayıcı özelliklere sahip olan insanlar ormanları hem besin temini hem de barınma ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kullanmıştır. Ateşin kontrol altına alınmasından sonraki dönemde ise ormanlardan elde edilen odunlar yemeklerin pişirilmesi ve ısınma ihtiyacının giderilmesi amacıyla kullanılmıştır. Ormanların büyük ölçüde tahribine neden olacak düzeyde kullanım ise madenlerin işlenmeye başladığı dönemde ortaya çıkmıştır. Günümüzde ise orman kaynakları enerji üretimi, mobilya, ilaç, kozmetik ve kâğıt üretimi gibi pek çok alanda kullanılmaktadır. Orman kaynakları bilinçli şekilde tüketildiklerinde kendilerini yenileyebilen kaynaklardır.

Jeotermal Kaynaklar

Sıcak su kaynakları olan jeotermal kaynaklar ilk ve orta çağda çoğunlukla hamam olarak kullanılmıştır. Bu dönemde Roma ve Osmanlı imparatorlukları, jeotermal kaynakların bulunduğu alanlara hamam yaparak bu sulardan yararlanmışlardır. Ayrıca Roma İmparatorluğu döneminde bazı kaplıcaların yaralı askerlerin tedavisi amacıyla kullanıldığı bilinmektedir. Günümüzde ise jeotermal kaynaklar elektrik enerjisi üretimi, seraların ve konutların ısıtılması, sağlık turizmi gibi pek çok alanda yararlanılan bir doğal kaynaktır.

Toprak

Yeryüzündeki en önemli doğal kaynaklardan biri olan toprağın ekonomik olarak değer kazanması Neolitik Çağ’da tarımsal faaliyetlerin başlaması ile gerçekleşmiştir. Bu dönemde toprağın işlenmeye başlaması ve tarımsal üretime kaynaklık etmesi toprağın önemini arttırmıştır. Topraklar günümüzde tarımsal faaliyetler açısından büyük öneme sahip olmakla beraber birçok sanayi kolu için ham madde kaynağı durumundadır.

Hayvanlar

Paleolitik Çağ’da avcı – toplayıcı yaşam tarzına sahip olan insanlar için hayvanlar önemli bir besin kaynağı durumundaydı. Bu dönemde henüz hayvanlar evcilleştirilemediği için insanlar besin ihtiyaçlarının önemli bir bölümünü avladıkları hayvanlardan sağlamaktaydı. Neolitik Çağ’da ise insanların hayvanları evcilleştirmeye başlamasıyla birlikte hayvanlar gücünden ve çeşitli ürünlerinden yararlanılan bir kaynak olmuştur. Günümüzde hayvanlar başta besin olmak üzere dokuma, deri gibi pek çok sanayi kolunda yararlanılan kaynaklar durumundadır.

Tükenmeyen (Yenilenebilir) Doğal Kaynaklar

Dünya üzerindeki bazı doğal kaynaklar kendilerini sürekli olarak yenilemektedir. Bu nedenle bu kaynakların kullanılarak rezervlerinin tüketilmesi mümkün değildir. Akarsular, rüzgâr, dalga, Güneş bu tür doğal kaynaklardandır.

Güneş

Güneş enerjisinden önceleri ısınma ve çeşitli ürünlerin kurutulması amacıyla yararlanılmıştır. Günümüzde ise bunların yanı sıra elektrik enerji üretimi amacıyla kullanılmaya başlanmıştır. Güneş enerjisi çevre sorunlarına neden olmaması ve tükenmeyen bir enerji kaynağı olması gibi avantajlara sahiptir. Ancak bu enerji kaynağından yararlanma olanağı iklim koşullarına bağlı olarak bölgelere göre farklılık gösterir. Nemli ve bulutluluk oranının yüksek olduğu alanlarda Güneş enerjisinden yararlanma olanağı kısıtlıdır.

Su

Canlılar için hayati bir öneme sahip olan su, geçmişte çoğunlukla tarımsal sulama ile içme ve kullanma amacıyla kullanılmıştır. Günümüzde ise su kaynakları bunlarla birlikte elektrik enerjisi üretimi açısından büyük öneme sahip bir doğal kaynak hâline gelmiştir. Günümüzde akarsular üzerinde kurulan hidroelektrik santralleri ile su kaynakları elektrik enerjisi üretiminde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca su kaynakları turizm, balıkçılık ve ulaşım gibi alanlarda da yaygın olarak kullanılmaktadır.

Rüzgâr 

Rüzgâr gücü ilk çağlarda yel değirmenlerinin ve yelkenli gemilerin hareket ettirilmesinde yaygın olarak kullanılmıştır. Günümüzde ise elektrik enerji üretimi amacıyla yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Rüzgâr yenilenebilir ve temiz bir enerji kaynağı olması nedeniyle enerji üretiminde büyük öneme sahiptir. Pek çok ülkede artan enerji talebinin karşılanması amacıyla yararlanılan rüzgâr, önemli enerji kaynaklarından biri durumuna gelmiştir.

Dalga

Dalga enerjisi, denize kıyısı bulunan ülkelerde kullanılmaya başlanan yenilenebilir ve temiz enerji kaynaklarından biridir. Dünya genelinde artan enerji talebinin karşılanması amacıyla kıyı bölgelerde yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır.