DOĞAL KAYNAKLAR

İnsan aklının ürünü olmayan ve doğada var olan maden, petrol, su, ormanlar ve yer altı suları gibi bütün zenginlik kaynaklarına doğal kaynak denir. Bu kaynaklar gelişen teknoloji ve hızla artan nüfusa bağlı olarak hızlı bir şekilde azalmaktadır. Doğal kaynaklar tükenmeyen ve tükenebilen doğal kaynaklar olarak iki grupta toplanır.

TÜKENMEYEN DOĞAL KAYNAKLAR

Bu doğal kaynaklar daimi ve yenilenebilen doğal kaynaklar olarak iki gruba ayrılır. Rüzgar enerjisi, güneş ve su enerjisi daimi doğal kaynakları oluşturur. Günümüz teknolojisinde rüzgar, güneş ve su enerjisi kullanılarak elektrik enerjisi üretilmektedir.

Yenilenebilen doğal kaynaklar ise ormanlar, jeotermal enerji, toprak ve hava olarak sayılabilir. Yeryüzünün iç tabakalarında bulunan sıcak suyun yeryüzüne çıkartılarak buhar gücünden faydalanılması jeotermal enerji üretimini sağlar. Bu enerji binaların ısıtılması, sıcak su ihtiyacının karşılanması, dokuma sanayi, konservecilik, seraların ısıtılması, mantar yetiştirilmesi, tuz üretimi ve elektrik üretimi gibi farklı alanlarda kullanılabilir.

TÜKENEBİLEN DOĞAL KAYNAKLAR

Doğal gaz, madenler, petrol ve kömür tükenebilen doğal kaynakları oluşturur. Petrol dünyada en yaygın olarak kullanılan enerji kaynağıdır. Petrol ürünleri elektrik üretimi, LPG yapımı, tüp gaz üretimi, benzin, mazot, plastik, boya, naftalin ve teflon üretimi gibi pek çok alanda kullanılır.

Bilgi: Çevrenin kalitesini yüksek bir düzeyde tutarak gelecek nesillerin ihtiyaçlarını karşılayabilme olanağını yok etmeden insanoğlunun ve onun yaşadığı çevrenin yerkürede devam ettirilmesi sürdürülebilirlik olarak tanımlanır. Sürdürülebilir bir Dünya için doğal kaynakların geri dönüşümlü olarak kullanılması gerekir. Ev ve iş yerlerinden atılan çöp içindeki bazı atıkların toplanarak sanayide tekrar değerlendirilmesine geri dönüşüm denir. Geri dönüşümü yapılan maddelere kağıt, cam, plastik, naylon, metaller örnek verilebilir. Atık maddeler cinslerine göre toplanarak, fiziksel, kimyasal ve biyolojik işlemlerden geçirilir ve dönüşümü sağlanarak yeniden değerlendirilir. Bazı geri dönüşüm işlemleri sırasında yapılan yanma etkinlikleriyle elektrik üretilmesi de sağlanır. Geri dönüşüm uygulamaları sayesinde hem ekonomik kazanç elde edilir hem de çevre kirliliğinin azaltılmasına katkı sağlanmış olur.

Örnek: Tükenebilen enerji kaynakları;
I. motorlu araçların çalıştırılması,
II. termik santrallerde elektrik üretilmesi,
III. soğuk mevsimlerde kentler ve binaların ısıtılması
olaylarından hangilerinde kullanılabilir?
A) Yalnız II   B) Yalnız III   C) I ve II
D) I ve III   E) I, II ve III

Çözüm: Doğal gaz, madenler, petrol ve kömür tükenebilen doğal kaynakları oluşturur. Bunlardan petrol motorlu araçların çalıştırılmasında, kömür termik santrallerde elektrik enerji üretmede ve binaların ısıtılmasında kullanılır. Doğal gaz ve petrolden elde edilen fuel oil de ısınmada kullanılmaktadır. Cevap E

BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

Dünyadaki farklı ekosistemlerde bütün canlılar biyolojik çeşitliliği meydana getirir. Biyolojik çeşitlilik genetik, tür ve ekosistem çeşitliliği olarak üç farklı şekilde ifade edilebilir.

• Genetik çeşitlilik: Bir türün bireylerinin genetik farklılığını ifade eder. Aynı tür bile olsalar canlılar arasında bazı farklılıklar vardır.
• Tür çeşitliliği: Bir ekosistemde birlikte yaşayan farklı türlerin sayısını ifade eder.
• Ekosistem çeşitliliği: Bir ekosistem içindeki canlıların, aynı ekosistemdeki cansızlar ile olan etkileşimlerindeki farklılıkları ifade eder.

Canlıların yaşamı beslenmeye bağlıdır. Üretici canlılar tarafından sentezlenen besinler, tüketici canlılara aktarılır. Hem üretici hem de tüketici beslenen canlılar ölünce ayrıştırıcı canlılar tarafından parçalanır ve madde döngüsü sağlanır. Canlılar arasındaki beslenme ilişkisi besin zincirlerini oluşturur. Besin zincirlerinde bir canlının zarar görmesi diğerlerine de zarar verir. Bu nedenle ekosistemlerde biyoçeşitliIik çok önemlidir. Ekvatordan kutuplara doğru gidildikçe biyolojik çeşitlilikte azalma meydana gelir. İklim şartları ve coğrafik özellikleri gibi faktörler canlı çeşitliliğini etkiler.

TÜRKİYE’NİN BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİ

Türkiye biyolojik çeşitlilik ve endemik türleri yönüyle önemli bir konuma sahiptir. Yeryüzünün sınırlı bölgesinde örneğin bir ekolojik ortamda ya da bir ülkenin siyasi sınırları içinde yayılış gösteren türlere endemik türler denir. Orkide, sığla ağacı, inci kefali, Akdeniz foku, Çoruh engereği ülkemizdeki endemik türlerden bazılarıdır.

Bilgi: Jeolojik değişim sürecinde Anadolu’nun kıtalar arasında köprü olma niteliği ekosistemler arasındaki etkileşimi artırmıştır. Bu etkileşim, ülkemizdeki biyolojik çeşitliliğin artmasında etkili olmuştur. Türkiye’nin coğrafik özellikleri de biyolojik çeşitlilik üzerinde etkilidir. Ülkemizin güneyinde ve kuzeyinde kıyıya paralel uzanan sıra dağlar vardır. Bu dağların ekosistemler arasında engeller oluşturması bu bölgelerde çeşitliliği artırmıştır. Ülkemizde coğrafi konum, yükselti farklılıkları ve denizler iklim açısından bölgeler arasında farklılıklar oluşturur. İklim farklılıkları ise farklı ekosistemlerin ortaya çıkmasını sağlayarak biyolojik çeşitlilikte etkili olur.

BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİĞİN KORUNMASI

Biyolojik çeşitliliğin korunması öncelikli olarak sürdürülebilir bir ekosistem için gereklidir. Bu koruma için aşağıdaki önlemler alınabilir:

• Her türün yaşadığı doğal alanında yaşamını sürdürmesi sağlanmalıdır.
• Organik tarım yapılarak ilaç kullanımına bağlı olarak türlerin zarar görmesi engellenmelidir.
• Canlı çeşitliliğini koruma amaçlı olarak gen bankaları oluşturulmalıdır. Bunun için bitkilerin tohumları, hayvanların ise hücre, DNA, doku, embriyo ve sperm gibi yapıları gen bankalarında koruma altına alınabilir.
• Avlanma yasakları, erozyonu önleme çalışmaları, çevre kirliliğinin Önlenmesine yönelik tedbirler alınmalıdır.

Bilgi: Türkiye bitki türleri bakımından çok zengin biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Avrupa kıtasında 12.500 açık ve kapalı tohumlu bitki türü varken sadece Anadolu’da yaklaşık 9 000 tür olduğu bilinmektedir.

Doğal Kaynaklar ve Sürdürülebilirlik İsabet Akademi

Biyolojik Çeşitlilik ve Türlerin Korunması İsabet Akademi