DİVANÜ LÜGATİ’T—TÜRK

Kaşgarlı Mahmut tarafından 11. yüzyılda Bağdat’ta, Alp Arslan’ın damadı olan Halife Muktedî Billah’a Türklerin dilini öğretmek amacıyla yazılan Türk dili sözlüğüdür

Kaşgarlı, eserini 1072—1077 yılları arasında tamamlayarak halife Ebulkasım Abdullah’a sunmuştur.

Eserdeki ifadelere göre, eser Araplara, Türkçeyi öğretmek için yazılmıştır.

Kaşgarlı, Türkçenin “Arapçayla at başı giden (boy ölçüşebilecek derecede) bir dil” olduğunu göstermek istemiştir.

– Türkçenin ilk sözlüğü olan Divanü Lügati’t—Türk, “Türk Dillerinin Sözlüğü” anlamına gelmektedir. Dikkat edilirse Türk dilinin değil, Türk dillerinin sözlüğü anlamına gelmektedir çünkü Kaşgarlı farklı Türk boylarının dil özelliklerine yer vermiştir, bu sebeple eserine bu adı vermiştir.

Arapça sözlük geleneğine göre, kelimeler Arapça vezinlere göre tasnif edilmiştir.

Eserde, 7500’den fazla Türkçe kelime Arapça olarak açıklanmıştır.

Eserdeki 7500 madde başını açıklamada yararlanılan 289 sav (atasözü), 172’si dörtlüklerden 55’i beyitlerden ibaret toplam 798 dize vardır.

Eserde, sözcüklerin karşılıklarının yanında, gramer bilgisi, ağız ve şive özellikleri, halk edebiyatı örnekleri, şiirler, efsaneler, Türk boylarının dilleri ve illeri hakkında da bilgiler bulunmaktadır

Ansiklopedik bir sözlük olan eser tarih, coğrafya, edebiyat, folklor ve etnografya alanlarında zengin bilgiler içermektedir.

Eserde, ünlü Türk hükümdarı Alp Er Tunga için söylenen da yer alır.

Eserde, hece ölçüsüyle yazılmış şiirlerde 7’Ii, 8’li ve 9’lu kalıplar kullanılmıştır.

Eserin ortasında, Türk dünyasını gösteren bir harita yer almaktadır. Haritada Türk boylarını yerleşim yerlerine göre göstermiş, böylece boylar ve lehçelerle ilgili bilgilerin pekiştirilmesi amaçlanmıştır.

Türkçenin İslamiyet öncesi sözlü edebî metinlerini ilk defa Kaşgarlı Mahmut yazıya geçirmiş, eser bu yönüyle antoloji (seçki) niteliği taşır

Sagu denilen ağıtlar, koşuk adı verilen şiirler, sav olarak bilinen atasözleri, nazım şekillerine ait bilgiler, destan parçaları, Alp Er Tunga hakkında bilgiler Divanü Lügati’t-Türk’te yer alır.

Birçok açıdan ilk olma özelliği taşıyan Divanü Lügati’t—Türk;