DİVAN ŞİİRİ (13 — 19. yüzyıl)

Türklerin İslamiyet’i kabul ettikten sonra oluşturdukları ve yeni Türk edebiyatının başlangıcı olan Tanzimat edebiyatı dönemine kadar olan edebiyattır. Divan edebiyatına klasik Türk edebiyatı, saray edebiyatı, yüksek zümre edebiyatı, havas edebiyatı, Osmanlı edebiyatı (Osmanlı şiiri) ve az da olsa Enderun edebiyatı da denmiştir.

• Şiir ağırlıklı bir edebiyat olan eski Türk edebiyatta, şiirler “divan” adı verilen kitaplarda toplandığı için ”divan edebiyatı” olarak adlandırılmıştır. En çok tercih edilen “divan edebiyatı” ifadesi ilk kez Ömer Seyfettin ve Ali Canip tarafından kullanılmıştır. Divanlar dışında mensur ve manzum eserler yazıldığı için bu yaygın adlandırmanın kullanılması çok da doğru değildir. Divan edebiyatı 13. yüzyılda başlatılmakta ve daha çok Anadolu’da gelişen Türk edebiyatını içine almaktadır. Oysa İslamiyet etkisinde gelişen Türk edebiyatı 11. yüzyılda başlamış, Anadolu dışında da etkili olmuştur.
• Divan edebiyatı saray, medrese ve konak çevresinde geliştiği için “saray edebiyatı” veya “medrese edebiyatı” olarak adlandırılmıştır.
• Okumuş kesime seslendiği ve daha çok okumuş kesimin ilgilendiği bir edebiyat olduğu için “yüksek zümre edebiyatı” olarak adlandırılmıştır.
• Batılı doğubilimciler eski Türk edebiyatını “Osmanlı edebiyatı” veya “Osmanlı şiiri” olarak adlandırmıştır.
• Divan edebiyatına “klasik Türk edebiyatı” denmesinin sebebi, divan edebiyatının değişmez kurallara bağlı sanat anlayışının olması, gerek çağında gerek daha sonra üstat olarak kabul edilen güçlü sanatçıların yetişmesi, uzun bir süre varlığını sürdürmesi ve geçmişinin eski olmasıdır.
• Enderun, devlet yönetiminde görev alacak kişilerin eğitim ve öğretim gördükleri saray okuluna verilen addır; Enderun’da Türk kültürüne hizmet etmiş birçok şairin çıkması nedeniyle eski Türk edebiyatı “Enderun edebiyatı” olarak da adlandırılmıştır.
• Enderun, devlet yönetiminde görev alacak kişilerin eğitim ve öğretim gördükleri saray okuluna verilen addır; Enderun’da Türk kültürüne hizmet etmiş birçok şairin çıkması nedeniyle eski Türk edebiyatı “Enderun edebiyatı” olarak da adlandırılmıştır.
• Divan edebiyatına “İslamî Türk edebiyatı” ve “ümmet çağı Türk edebiyatı” da denmiştir; bu adlandırma Türk halk edebiyatının kapsamında yer alan tekke edebiyatını da kapsar.
• Divan edebiyatı veya şiiri için tarz-ı kadîm (eski tarz), şiir-i kadîm (eski şiir), şiir-i kudemâ (eskilerin şiiri), edebiyatı-ı kadîme (eski edebiyat) tabirleri de kullanılmaktadır. Aşağıdaki dizelerde “tarz-ı kadîm” ifadesiyle divan şiiri kastedilmiştir:

Evet, tarz-ı kadîm-i şi’ri bozduk, herc ü merc ettik,

Nedir şi’r—i hakiki safha-i irfana derc ettik