Münşeat

Mektupların, resmî yazıların, güzel yazı örneklerinin ve kısa mensur metinlerin bir araya toplandığı eserlerdir. Veysî ve Nergisî’nin münşeatları ünlüdür.

Tezkire

Osmanlı’da sanatkâr, evliya hatta zanaatkarlar gibi kanaat önderleri arasında ya da meslek gruplarında öne çıkmış kişilerin hayat hikâyesinden söz eden biyografik türün genel adıdır.

Tuhfetü’l-hattatîn (hattat tezkireleri), tezkiretü’l-evliya (evliya tezkireleri), tezkiretü’ş-şuara (şair tezkireleri) tezkire Çeşitleri arasındadır.

Türk edebiyatında ilk şairler tezkiresi Ali Şir Nevai’nin “Mecalisü’n-Nefais” adlı eseridir. Anadolu’daki ilk tezkire ise Sehi Bey ’in Osmanlı Türkçesiyle yazdığı “Heşt Behişt” adlı eseridir. Türk edebiyatında ilk alfabetik tezkire, Latifi’nin Tezkiretü’ş-şuara adlı eseridir.

Vakayiname

Osmanlı Devleti’nde, tarihî olayların kaydı ve yazılması için görevlendirilen memurlara “vakanüvist” denmiştir, vakanüvislerin yazdığı ve günlük olayların kayıtlı olduğu defterlere / kitaplara vakayiname adı verilmiştir.

Naima, Raşid, Suphi, İzzî, Vasıf, Cevdet, Asım, Şanizade, Lütfi vakanüvisler arasındadır.

Letaifname

Latife, “insanları güldüren, eğlendiren, nükteli esprili söz” anlamlarına gelir. Letaif, latife kelimesinin Çoğuludur. Latifelerin bir araya getirildiği eserlere letaifname denir.

Seyahatname

Seyahat, sözlükte ”gezi, uzak yerlere gitmek, yolculuk yapmak” anlamlarına gelir. Gezen kişiye yani gezgine seyyah denir.

Bir kişinin gezip gördüğü yerlerin güzellikleri, ayırıcı özellikleri, insanlarının örf ve âdetleri hakkında yazdığı gezi yazılarının toplandığı eserlere seyahatname denir.

Seydi Ali Reis’in Miratü’I-Memâlik ve Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye adlı eserleri divan edebiyatında türün ilk örnekleri arasındadır. Türün en önemli örneği Evliya Çelebi’nin on ciltlik Seyahatname (Tarih-i Seyyah) adlı eseridir.

Sefaretname

Yabancı bir ülkeye elçi olarak gönderilen bir görevlinin o ülkenin siyasî yapısı, örf ve âdetleri, gelişmişlik düzeyi, değişik özellikleri hakkındaki izlenimlerine yer verdikleri eserlerdir.

Yimzisekiz Mehmet Çelebi’nin 18. yüzyılın başlarında kaleme aldığı ve ilk defa 1841’de kitap olarak basılan Fransa Sefaretnamesi, türün en ünlü örneğidir.

Siyasetname

Devlet yönetiminde görev alacak yönetici adaylarına devletin nasıl yönetileceği hakkında bilgi veren, öğütlerde bulunan ahlâkî-didaktik eserlerdir.

Yusuf Has Hacip’in “Kutadgu Bilig” (1069) adlı eseri, türün ilk örneğidir.

Fütüvvetname

Arapça bir kelime olan fütüvvet “mertlik, gençlik, cömertlik” anlamlarına gelir. Fütüvvet, Anadolu’da “ahilik” diye bilinen teşkilattır.

Fütüvvetin yani ahiliğin adap ve erkânlarını anlatan dinî, tasavvufi ve ahlakî özellikte el kitabı niteliğindeki eserlere “fütüvvetname” adı verilir.

Fütüvvetname türünün en önemli örneği Haliloğlu Yahya Burgazi’nin Fütüvvetname’sidir.

Pendnâme

“Pend”, “öğüt” anlamına gelen bir sözcüktür.

Din, ahlak ve sosyal bakımdan öğütler veren, kişileri ve toplumu eğitmeyi amaçlayan yazı veya eserlerin genel adıdır.

Pendnâmeler “nasihatname” olarak da adlandırılır.