DİLİN KULLANIMDAN DOĞAN TÜRLERİ

1. Lehçe: Bir dilin bilinen ve takip edilebilen tarihinden önce kendisinden ayrılmış olup çok büyük farklılıklar gösteren kollarına lehçe denir. Lehçeler arasında fonetik, morfolojik ayrılıklar ve kelime ayrılıkları bulunur. Türkçenin lehçeleri, Yakutça ve Çuvaşçadır.

• Min sahalıı kıratık öydüübün: Ben biraz Yakutça anlarım.

2. Şive: Bir dilin bilinen tarihi seyri içinde kendisinden ayrılan kollarıdır. Şiveler arasında fonetik ve morfolojik farklılıklar bulunur. Türkçenin şiveleri; Kırgızca, Kazakça, Özbekçe, Azeri Türkçesi ve Osmanlı Türkçesidir.

• Menim uşah lugatımda
  Sevgi sözü yohken hele
  Sevdim ana dilimi men
  Anamın her kelimesiyle
  (Azeri Türkçesi)

3. Ağız: Bir dilin, kendi şiveleri içinde bulunan ve bölgelere, şehirlere göre söyleyiş bakımından farklılıklar gösteren kollarıdır. Karadeniz, Konya, İstanbul ağzı, Türkçenin ağızlarına örnek gösterilebilir.

• Geliyarıh, gidiyarıh sizi evde bulamıyarıh.
  (Doğu Anadolu ağzı)

4. Argo: Bir dil içinde belli bir grubun sözcüklere yeni anlamlar vererek kullanmasıyla oluşan konuşma şekline denir. Bu sözcükler ancak bu grup içinde kullanılır ve bu gruba dâhil olan kişiler sözcüklerin anlamlarını bilebilir. Bu yönüyle yapma bir oluşumdur.

• Örneğin “tünel geçmek”, argoda “dalga geçmek, söylenileni yanlış anlamak” anlamında kullanılır.
• “Façasını almak”, argoda “mahçup etmek, fiyakasını bozmak” anlamına gelir.

5. Jargon: Toplumdaki farklı meslek gruplarına dâhil olan insanların kendi aralarında farklı bir dil o kullanmasına denir. Örneğin “emboli”,
“akut batın”, “absorbsiyon” gibi sözler tıp jargonuna aittir.

6. Standart (Ölçünlü) Dil: Belli kuralları olan ve eğitim, hukuk, basın yayın alanları, resmi yazışmalar gibi birçok alanda geçerli olan, yerel iz taşımayan dil türüdür. Türkçe için standart dil, “İstanbul Türkçesi” ni esas alan yazı dili üzerine kurulmuştur.