DEYİMLER

Anlatıma akıcılık katmak amacıyla kullanılan, çoğunun gerçek anlamından uzaklaşarak yeni bir anlam kazanan söz gruplarıdır.

– Kalıplaşmış ifadelerdir.
– En az iki sözcükle kurulur.
– Bir durumu anlatmak için kullanılmaları ve öğüt içermemeleri yönüyle atasözlerinden ayrılır.
– Genellikle mastar hâlinde kullanılır.

Ateş püskürmek: Çok öfkeli olmak.

• Bu deyimde “ateş” ve “püskürmek” sözcükleri gerçek anlamın dışında kullanılmıştır. Deyim, çok öfkeli olma durumunu ifade etmek için kullanılır.

Ödü kopmak: Çok korkmak

• Bu deyimde de sözcükler kendi anlamları dışında kullanılmıştır. “Çok korkma” durumunu ifade etmek için kullanılır.

Gülmekten kırılmak: Aşırı derecede gülmek

• Bu deyimde “kırılmak” sözcüğü gerçek anlamının dışında kullanılmıştır.

Kafa patlatmak: Bir konu üzerinde pek çok düşünmek

• Bu deyimde gerçek anlamda birinin kafa patlatması söz konusu değildir. “Çok düşünme” durumunu ifade etmek için kullanılmıştır.

Ağzı açık kalmak: Şaşırmak

Bu deyimde insanların şaşırınca ağzını açmasından yola çıkılmıştır. Fakat vurgulanmak istenen bir insanın ağzını açması değil, birinin çok şaşırdığını ifade etmektir.

Çözümlü Örnek Sorular ve Cümleler:

Soru 1:

“Sınıf arkadaşlarıyla küslüğü bitirip barış çubuğunu tüttürdüler.” cümlesinde “barış çubuğunu tüttürmek” deyimi ne anlama gelir?

A) Kavga etmek
B) Barışmak
C) Bir şeyi başlatmak
D) Bir konuda anlaşmazlık yaşamak

Cevap: B) Barışmak

Açıklama: “Barış çubuğunu tüttürmek” deyimi, anlaşmazlık yaşayan kişilerin barışması anlamına gelir.

Örnek cümle: Ahmet ve Mehmet uzun süren tartışmanın ardından barış çubuğunu tüttürdüler ve dostluklarına devam ettiler.

---

Soru 2:

“Öğretmenim sınav sonuçlarını açıklayınca ağzım kulaklarıma vardı.” cümlesinde “ağzı kulaklarına varmak” deyimi ne anlama gelir?

A) Çok şaşırmak
B) Çok gülmek
C) Çok sevinmek
D) Üzülmek

Cevap: C) Çok sevinmek

Açıklama: “Ağzı kulaklarına varmak” deyimi, bir kişinin çok sevinmesi anlamında kullanılır.

Örnek cümle: Sınavdan yüksek not alınca ağzım kulaklarıma vardı, gün boyu mutlu oldum.

---

Soru 3:

“Ali, sınavlarda başarısız olunca sudan çıkmış balığa döndü.” cümlesinde “sudan çıkmış balığa dönmek” deyimi ne anlama gelir?

A) Şaşırmak ve ne yapacağını bilememek
B) Çok heyecanlanmak
C) Üzgün olmak
D) Sıkılmak

Cevap: A) Şaşırmak ve ne yapacağını bilememek

Açıklama: “Sudan çıkmış balığa dönmek” deyimi, kişinin beklenmedik bir durum karşısında şaşkınlık yaşaması ve ne yapacağını bilememesi anlamında kullanılır.

Örnek cümle: Yeni bir okula başladığımda sudan çıkmış balığa döndüm, kimseyi tanımıyordum.

---

Soru 4:

“Sınıf arkadaşları arasında hep lafı ağzında geveleyip duruyor.” cümlesinde “lafı ağzında gevelemek” deyimi ne anlama gelir?

A) Açık ve net konuşmak
B) Bir şeyi çekinerek söylemek
C) Yalan söylemek
D) Konuşmayı unutmamak

Cevap: B) Bir şeyi çekinerek söylemek

Açıklama: “Lafı ağzında gevelemek” deyimi, bir kişinin bir şeyi söylemekte zorlanması veya çekinerek konuşması anlamına gelir.

Örnek cümle: Gerçeği açıklamak istemediği için lafı ağzında geveliyordu.

Örnek Sorular:

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim kullanılmamıştır?

A) Annem yokken kardeşime ben göz kulak oluyorum.
B) Bu olay karşısında elim kolum bağlı kaldı, hiçbir şey yapamadım.
C) Anlattıklarıyla insanların gözünü boyamıştı.
D) İyilik eden iyilik bulur, bunu unutmayın.

---

Aşağıdakilerden hangisinde verilen deyimler eş anlamlı değildir?
A) Midesi kazınmak – Karnı zil çalmak
B) Ağzı kulaklarına varmak – Etekleri tutuşmak
C) Kılı kırk yarmak – İnce eleyip sık dokumak
D) Çam devirmek – Pot kırmak

---

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “şaşılacak – üzülecek bir durum karşısında dona kalmak“ anlamında kullanılan bir deyime yer verilmiştir?
A) Geçimini sağladığı dükkânını satarak bindiği dalı kesti.
B) Küçücük çocuğu 0 hâlde görünce buz kesildim.
C) Her işimize burnunu sokmasından çok sıkıldık.
D) Ailesini daha rahat yaşatmak için elinden geleni yapıyor.