Destek ve hareket sistemi, canlıların vücutlarını dik tutmalarını ve hareket etmelerini sağlayan önemli bir sistemdir. Bu sistem, kemikler, kaslar ve eklemler gibi yapıların bir araya gelmesiyle çalışır. İnsanların yürüyebilmesi, koşabilmesi ve farklı pozisyonlarda hareket edebilmesi, destek ve hareket sistemi sayesinde mümkündür. Bu yazıda, destek ve hareket sisteminin temel yapıları ve işlevlerini inceleyerek, bu sistemin nasıl çalıştığını keşfedeceğiz.
5. Sınıf Destek ve Hareket Sisteminin Yapıları (Bileşenleri) Ders Notu
- Kemikler: Vücudu destekler, organları korur ve kasların tutunmasına yardımcı olur.
- Eklemler: Kemiklerin birleştiği noktalardır ve hareket etmeyi sağlarlar. Oynar, yarı oynar ve oynamaz eklemler olarak üçe ayrılırlar.
- Kaslar: Kemiklere bağlı olarak kasılma ve gevşeme hareketleri ile vücudu hareket ettirir.
- Tendonlar ve Bağlar: Tendonlar kasları kemiklere, bağlar ise kemikleri birbirine bağlar.
Vücudumuza destek sağlayan, şekil veren, yürümemizi, koşmamızı ve yazı yazmamızı mümkün kılan yapılar, destek ve hareket sistemi olarak adlandırılır.
- Destek ve hareket sistemi, iskelet ve kas sistemlerinden oluşur.
- İskelet sistemi, kemik, eklem ve kıkırdaklardan meydana gelir.
İskelet Sistemi
İskelet sistemi, insan vücudundaki kemiklerin ve eklemlerin birleşerek oluşturduğu sistemdir. Vücudu destekler ve hareketi sağlar.
- İnsanın vücudunu oluşturan iskelet sistemi, sert ve dayanıklı bir yapıdan oluşur. Toplamda 206 kemikten meydana gelir.
İskeletin görevleri:
- Vücudun hareketini sağlar.
- Beyin, kalp ve akciğer gibi önemli organları korur.
- Vücudun dik durmasını sağlar ve vücuda şekil verir.
- Kırmızı kemik iliği sayesinde kan hücreleri üretir.
- Vücutta depolanması gereken kalsiyum, fosfor gibi mineraller kemiklerde bulunur.
- Kasların ve organların vücuda tutunmasını sağlar (tutunma yüzeyi oluşturur).
Kemik
İnsanların ve omurgalı hayvanların iskelet sistemini oluşturan kemikler ve eklemler, kemik doku olarak adlandırılır.
- İskelet sistemindeki kemikler, şekillerine göre üç farklı gruba ayrılır: uzun kemikler, kısa kemikler ve yassı kemikler.
Kemik Türleri:
- Uzun Kemikler:
- Boyu eninden fazla olan, silindirik yapıya sahip kemiklerdir.
- Örnekler: Uyluk kemiği, kaval kemiği, pazı kemiği, baldır kemiği, el ve ayak parmak kemikleri.
- Kısa Kemikler:
- Uzunluğu, genişliği ve kalınlığı birbirine yakın olan, kübik şekilli kemiklerdir.
- Örnekler: Omurlar, el ve ayak bileklerindeki kemikler.
- Yassı Kemikler:
- Uzunluğu ve genişliği fazla, kalınlığı az olan kemiklerdir.
- Örnekler: Kaburga, kürek kemiği, kafatası kemikleri, göğüs kemiği.
Kemikler, protein ve mineraller içerir. Proteinler, kemiklere esneklik kazandırırken, mineraller kemiklerin sertliğini sağlar. İnsanlar yaşlandıkça, kemiklerdeki mineral miktarı azalır, bu da kemiklerin sertliğinin azalmasına ve daha kolay kırılmalarına neden olur.
Kıkırdak:
- Kıkırdak doku, burun, kulak kepçesi, soluk borusu ve kemiklerin birleşme noktalarında bulunur.
- Eklemlerde kemiklerin birbirine sürtünmesini ve aşınmasını önler.
- Soluk borusunun duvarlarının yapışmasını ve kapanmasını engeller.
- Düz ve kaygan yapısıyla eklemlerde kemiklerin hareketini kolaylaştırır.
- Uzun kemiklerin uçlarındaki kıkırdak, büyüme döneminde kemiklerin uzamasını sağlar.
- Bulunduğu bölgede (örneğin, burun ve kulak kepçesi) şekil verir.
Eklemler:
- Yan yana veya uca uca gelen kemikler, bağlarla birbirine bağlanır.
- Kemiklerin bağlantı noktalarına eklem adı verilir.
- Eklemler, kemiklerin birlikte çalışmasını sağlayan bağlarla güçlendirilmiştir.
Oynar (Hareketli) Eklemler:
- Kol ve bacaklardaki eklemler oynar eklemler arasındadır.
- Vücuda geniş hareket kabiliyeti sağlar.
- Kemikler arasında eklem sıvısı bulunduğu için sürtünme azaltılır ve hareket kolaylaştırılır.
Yarı Oynar Eklemler:
- Az hareket edebilen, hareket kabiliyeti sınırlı olan eklemlerdir.
- Yarı oynar eklemler, iki kemik arasında kıkırdaktan yapılmış yastıklar bulundurur; bu eklemlerde eklem sıvısı ve kemiklerin arasında boşluk yoktur.
- Kıkırdağın esnekliği oranında hareket edebilirler.
Örnekler:
- Omurga eklemi
- Göğüs kemikleri
- Alt çene eklemi
Oynamaz (Hareketsiz) Eklemler:
- Kemikler birbirine dişli bir yapıda sıkıca kaynamış şekilde bağlıdır, bu yüzden hiç hareket edemezler.
- Oynamaz eklemler, kemikler arasında herhangi bir boşluk içermez.
Kas Sistemi:
- İskelet sistemindeki kemiklerin üzerini örten ve iç organların yapısına katılan kasların oluşturduğu sisteme kas sistemi denir.
Kasların Görevleri:
- Vücudun hareket etmesini sağlar.
- İç organların çalışmasını destekler.
- İskeletle birlikte vücuda şekil verir.
Çizgili Kaslar:
- İskelet sistemindeki kemiklerin yanı vücudun hareketini sağlarlar.
- Düz kaslara göre çabuk yorulurlar.
- Güçlü kasılıp, gevşerler ve çok enerji harcarlar.
- Örnekler: Boyun, kol, bacak, parmak, göğüs, göz kapağı kasları çizgili kaslardandır.
Düz Kaslar:
- Kalp dışındaki iç organların yapısında bulunur ve iç organların çalışmasını sağlarlar.
- Çizgili kaslara göre uzun süre yorulmadan çalışırlar.
- Zayıf kasılıp, gevşerler ve az enerji harcarlar.
- Örnekler: Mide, ince ve kalın bağırsak, böbrek, damarlar, soluk borusu ve idrar torbası düz kaslarla çalışır.
Kalp Kası:
- Sadece kalpte bulunur ve kalbin çalışmasını sağlar.
- Yapısı çizgili kasa benzese de ömür boyu yorulmadan çalışır.
- Güçlü kasılıp, gevşerler.
Kas Hareketleri:
- Kaslar, kasılıp gevşeyerek hareketi sağlarlar.
- Kasılan kaslar kısalır, sertleşir ve şişkinleşir.
- Gevşeyen kaslar uzar, yumuşar ve incelir.
- Birçok kas grubu birbirine zıt çalışır; bir kas grubu kasılırken diğer kas grubu gevşer.
Çözümlü Örnek Test Soruları
1. Soru:
İnsan vücudunda kemiklerin birbirine bağlanmasını sağlayan yapı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Kaslar
b) Bağlar
c) Eklemler
d) Kıkırdak
Çözüm: Bağlar, kemiklerin birbirine bağlanmasını sağlayan yapılardır. Kaslar ise kemiklerin hareketini sağlar.
Cevap: b) Bağlar
2. Soru:
Aşağıdaki yapılardan hangisi destek ve hareket sisteminin bir parçası değildir?
a) Kemikler
b) Kaslar
c) Beyin
d) Eklemler
Çözüm: Kemikler, kaslar ve eklemler destek ve hareket sisteminin parçalarıdır. Beyin ise sinir sisteminin bir parçasıdır.
Cevap: c) Beyin
3. Soru:
Destek ve hareket sisteminde, kemiklerin uç kısmını kaplayarak sürtünmeyi azaltan yapı nedir?
a) Kas
b) Bağ
c) Kıkırdak
d) Eklemler
Çözüm: Kıkırdak, kemiklerin uç kısmını kaplayarak sürtünmeyi azaltır ve hareketin kolaylaşmasını sağlar.
Cevap: c) Kıkırdak
4. Soru:
İnsan vücudunda kaç çeşit kas vardır?
a) 2
b) 3
c) 4
d) 5
Çözüm: İnsan vücudunda 3 çeşit kas bulunur: düz kas, çizgili kas ve kalp kası.
Cevap: b) 3
5. Soru:
Eklemlerin temel görevi nedir?
a) Vücuda destek sağlamak
b) Kemiklerin birbirine bağlanmasını sağlamak
c) Kemiklerin hareket etmesine yardımcı olmak
d) Vücuda enerji sağlamak
Çözüm: Eklemler, kemiklerin hareket edebilmesi için önemli yapılar olup, hareketi sağlar.
Cevap: c) Kemiklerin hareket etmesine yardımcı olmak
6. Soru:
Aşağıdakilerden hangisi destek ve hareket sisteminde yer alan kemiklerin işlevlerinden biridir?
a) Solunumu sağlamak
b) Vücudu hareket ettirmek
c) Sindirim yapmak
d) Kan dolaşımını düzenlemek
Çözüm: Kemikler, kaslarla birlikte vücudun hareketini sağlar.
Cevap: b) Vücudu hareket ettirmek
7. Soru:
Kemiğin iç kısmında yer alan ve kan hücrelerinin üretildiği yapı nedir?
a) Kemik iliği
b) Kas
c) Bağ
d) Kıkırdak
Çözüm: Kemik iliği, kemiğin içinde bulunur ve kan hücrelerinin üretildiği yerdir.
Cevap: a) Kemik iliği
