Yer kabuğunda kıvrılma, kırılma, kıtaların birbirinden ayrılması, çökmesi ya da yükselmesi ile oluşan doğal kökenli salınım ve titreşimlere deprem denir. Oluşumlarına göre depremler üç grupta toplanır.

1. Çöküntü Depremleri: Yer altında bulunan büyük boşlukların ve mağaraların çökmesi ile oluşan, etki alanı ve şiddeti en az olan depremlerdir. Bu depremler kalkerli arazinin ve maden ocaklarının olduğu alanlarda görülür.

2. Volkanik depremler: Volkanik patlamalar sırasında oluşan sarsıntılardır. Etki alanı dardır. İtalya ve Japonya’da çok sık görülür.

3. Tektonik depremler: Yer kabuğu hareketleri sonucunda oluşan sarsıntılardır. Etki alanları en geniş olan depremlerdir. Şiddeti fazla olduğu için yıkıcıdır.

Yer kabuğunun derinliklerinde, depremin oluştuğu ana sarsıntı alanlarına deprem odağı veya iç merkez (hiposantr), yeryüzünde deprem odağına en yakın noktaya ise dış merkez veya merkez üssü (episantr) denir.

Dış merkez veya merkez üssü sarsıntının en çok hissedildiği yerdir, İç merkez ile dış merkez arasındaki uzaklığa odak derinliği adı verilir. Odak derinliği arttıkça depremin şiddeti azalır, Ancak, derinlik arttıkça etki alanı genişler.

Depremler, sismograf denilen bir aletle ölçülür ve Richter ölçeği ile ifade edilir. Bu ölçekle depremin odak noktasından (iç merkez) yayılan enerji belirlenir.

• 1-2-3 şiddetindeki depremler hafif sarsıntılardır. İnsanlar tarafından pek hissedilmez.
• 4-5 şiddetindeki depremler orta sarsıntılardır. Yıkıcı etkisi ancak dayanıksız binalarda olabilir.
• 6-7 şiddetindeki depremler kuvvetli sarsıntılardır. Yıkıcı etkisi vardır. Deprem yönetmeliğine uygun olan inşaatlar  şiddetindeki depreme dayanıklıdır.

Depremin şiddeti;

• Enerji arttıkça şiddeti de artar.
• Depremin süresi arttıkça yıkıcı etkisi de artar.
• İç merkezle dış merkez arasındaki uzaklık arttıkça deprem şiddeti azalır.
• Depremin meydana geldiği arazi sert yapılı ise yıkıcılığı azdır. Gevşek dokulu ve kırıklı ise yıkıcılığı artar.

Dünyadaki önemli deprem alanları

• Alp Himalaya kıvrım kuşağı
• Büyük Okyanus çevresi Ateş Çemberi (Amerika Kıtası’nın batısı, Asya’nın doğusunda özellikle Japonya)
• Atlas Okyanusu’nun orta kesimleri
• Akdeniz çevresi
• Hint Okyanusu çevresi

Deprem riskinin en az olduğu yerler

Kanada’nın doğusu, Doğu Avrupa, İskandinav Yarımadası, Sibirya, Batı Afrika, Suudi Arabistan, Grönland ve Avustralya eski jeolojik dönemlerde oluşmuştur. Bu yüzden bu alanlar yeryüzünde deprem riskinin en az olduğu yerlerdir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Aşağıdakilerden hangisi depremin oluşmasına neden olan etkenlerden biri değildir?
A) Levha hareketleri
B) Volkanik patlamalar
C) Atmosferdeki basınç değişimleri
D) Fay hatlarındaki gerilmeler

Cevap: C
Çözüm: Depremler genellikle yer kabuğundaki hareketlerden, fay hatlarındaki gerilmelerden veya volkanik patlamalardan kaynaklanır. Atmosferdeki basınç değişimleri ise depreme neden olmaz.

---

2. Aşağıdakilerden hangisi depremin şiddetini etkileyen faktörlerden biri değildir?
A) Depremin derinliği
B) Zeminin yapısı
C) Depremin büyüklüğü
D) Rüzgarın hızı

Cevap: D
Çözüm: Depremin şiddetini etkileyen faktörler arasında büyüklük, derinlik ve zemin yapısı bulunur. Ancak rüzgarın hızı depremin etkisini değiştirmez.

---

3. Depremin merkez üssü (episantr) ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A) Fay hattı üzerinde yer almaz.
B) Deprem dalgalarının ilk ulaştığı yerdir.
C) Deprem dalgalarının en son ulaştığı yerdir.
D) Sadece volkanik depremlerde bulunur.

Cevap: B
Çözüm: Depremin merkez üssü, yer yüzeyinde deprem dalgalarının ilk ulaştığı noktadır ve genellikle en çok hasarın meydana geldiği yerdir.

---

4. Türkiye’de en fazla depreme neden olan ana fay hattı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Kuzey Anadolu Fay Hattı
B) Alp-Himalaya Dağ Kuşağı
C) Doğu Afrika Rift Vadisi
D) San Andreas Fayı

Cevap: A
Çözüm: Kuzey Anadolu Fay Hattı, Türkiye’de en fazla depreme neden olan aktif fay hattıdır. Diğer seçeneklerden San Andreas Fayı ABD’de, Doğu Afrika Rift Vadisi Afrika’da, Alp-Himalaya Kuşağı ise geniş bir dağ oluşum bölgesidir.

---

5. Aşağıdakilerden hangisi deprem sırasında yapılması gereken doğru davranışlardan biridir?
A) Balkona çıkmak
B) Asansörü kullanarak binayı terk etmek
C) Güvenli bir alanda “çök-kapan-tutun” pozisyonu almak
D) Panikle camdan atlamak

Cevap: C
Çözüm: Deprem sırasında güvenli bir alanda çök-kapan-tutun pozisyonu almak en güvenli yöntemlerden biridir. Asansör kullanmak, balkona çıkmak veya camdan atlamak tehlikelidir.