Dünya ticaretinin hala en büyük bölümü (yaklaşık yüzde 80’i) denizyollarıyla yapılmaktadır. Bunun nedenlerinin başında denizyolları taşımacılığının kara ve demiryollarına göre çok daha ucuza mal olması gelir. Az miktarda yakıtla binlerce ton yük taşıyan gemilerin kullanılması, yol yapımı ve bakımı için özel harcamalara gerek olmaması ve tek seferde kara ve demiryollarına göre daha fazla yükün aynı zamanda daha güvenli olarak, uzak mesafelere taşınabilmesi ve güzergâhta değişiklik yapılabilmesi gibi nedenler maliyeti düşüren faktörler arasında sayılabilir.
- Deniz ticaretinde ilk dikkati çeken kavim Fenikelilerdir. Bunları eski Yunanlılar ve Romalılar takip etti. Portekizliler, Cenevizliler ve Venedikliler daha sonra tarih sahnesinde boy gösteren denizci uluslardı.
- Sonraları denizlerde İspanya ve Portekiz egemenliğiyle süren durum, Amerika’nın keşfi, Osmanlı İmparatorluğu’nun güçlü durumu ve buharla çalışan makinelerin gemilere de uygulanmasıyla yeni bir görünüm kazandı.
- Buharlı gemiler seferlere konulmaya başladığından düzenli seferler yapan gemiler çoğalmaya başlamış ve bugünkü denizyollarının oluşması gerçekleşmiştir.
- Bu sayede bundan yüzyıl evvel Atlantik’i geçiş süresi 2 haftayı buluyorken günümüzde 3-4 güne düşmüştür.
Denizyollarında diğer sektörlerde olduğu gibi gelişme ve değişimler devam etmektedir. Bunların başlıca nedenleri: Gemicilikte uzmanlaşmanın devam etmesi, gemilerin hızlarının artması, gittikçe daha büyük gemilerin yapılması, liman trafiğinin artışına bağlı olarak limanların kapasitelerinin artması ve ülkelerin deniz ticaret filolarındaki artıştır.
Dünya denizlerinde en yoğun trafiğe sahip olan bazı su yolları şunlardır:
1. Kuzey Atlantik Yolu
2. Batı Avrupa, Akdeniz ve Hint Okyanusu Yolu
3. Ümit Burnu Yolu
4. Atlantik, Güney Amerika ve Doğu Kıyısı Yolu
5. Pasifik Güney Amerika’sı, Kuzey Amerika ve Avrupa Yolu
6. Pasifik Aşırı (Yeni Zelanda-Panama Yayı) Yolu
7. Karayipler, Meksika Körfezi Yolu
8. Meksika Körfezi, Karayipler, Amerika’nın Doğu Kıyıları Yolu
9. Hürmüz Boğazı, Ümit Burnu, Avrupa, Kuzey Amerika ve Doğu Asya Yolu
10. İstanbul ve Çanakkale boğazları, Karadeniz- Akdeniz yolu
1. Kuzey Atlantik Yolu: Batı Avrupa ile Kuzey Amerika gibi Dünya’nın en gelişmiş iki bölgesini birbirine bağlayan su yoludur. Bu yol aynı zamanda Avrupalı göçmenlerin ABD’ye göçlerine ve yine Avrupalı gemicilerin balık yataklarına ulaşmalarına hizmet ediyordu. Daha sonra Avrupa’dan ABD’ye mamul madde, buna karşılık ABD’den Avrupa’ya ham madde yollanmasına sahne oluyordu. Daha sonra durum hızla değişti ve bu sefer ABD’den Avrupa’ya sanayi ürünleri ve turistler gelmeye başladı. Bu nedenle Kuzey Atlantik Yolu üzerinde Dünya denizyollarının yıllık toplam yük trafiğinin yarısı, yolcu trafiğinin ise yarıdan fazlası taşınmaktadır.
2. Batı Avrupa, Akdeniz ve Hint Okyanusu Yolu: Önem bakımından Kuzey Atlantik Yolu’ndan sonra gelen bu yol, Batı Avrupa’dan başlayıp Cebelitarık Boğazı üzerinden Akdeniz, Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz’i izleyerek Hint OKyanusu’na oradan Doğu Afrika, Güney Asya, Doğu Asya ve Yeni Zelanda’ya kadar uzanır. Süveyş Kanalı açıldıktan sonra bu yol Londra-Mumbai (Bombay) arasını 4,500 mil kısaltmıştır. Bu yol üzerindeki Malakka Boğazı Doğu ve Güney Asya’yı Hindistan’a ve Orta Doğu’ya bağlamaktadır.
3. Ümit Burnu Yolu: Avustralya, Yeni Zelanda, Endonezya ve Basra Körfezi’ni Hürmüz Boğazı’yla Batı Avrupa’ya bağlayan su yoludur. Süveyş Kanalı açıldıktan sonra bile bu yolun önemini korumasında ki etken, daha uzun olmasına karşın, Süveyş yolundan daha ucuz olmasıdır. Ayrıca büyük tankerlerin Süveyş Kanalı’nı kullanamamaları da bu durumun nedenleri arasındadır.
4. Atlantik, Güney Amerika ve Doğu Kıyısı Yolu: Bu yol; Avrupa-Güney Amerika, Kuzey Amerika-Güney Amerika ve Kuzey Amerika’nın batısıyla Güney Amerika’nın doğusu ve batısı kıyıları yoludur. Bu yolun can damarı Panama Kanalı‘dır. Güney Amerika’nın güney ülkeleri ise zorlu koşullarına rağmen yolun daha kısa olması nedeniyle Macellan Boğazı ya da Horn Burnu yolunu kullanırlar.
5. Pasifik Güney Amerika’sı, Kuzey Amerika ve Avrupa Yolu: Güney Amerika’nın Pasifik kıyılarıyla Kuzey Amerika’nın doğu kıyılarını Panama Kanalı‘yla Bağlayan bu yol kuzey – güney doğrultuda gelişmiş olup; Avrupa- Kuzey Amerika Atlantik Yolu, Asya, Avustralya, Yeni Zelanda ve Afrika’nın ticari yolları üzerinde de önemli değişimler meydana getirmiştir. Ayrıca bu yol Alaska’ya da ulaşarak son zamanlarda burada tatil yapmak isteyenlere de kolaylık sağlamıştır.
6. Pasifik Aşırı (Yeni Zelanda-Panama yayı) Yolu: Panama Kanalı’nın açılmasıyla önemi daha çok artan Pasifik Okyanusu’ndaki yolların odak noktasını Yeni Zelanda- Panama yayı oluşturur. Pasifik-aşırı yolların en önemli uğrağı Honolulu (Hawaii)’dur. Panama Kanalı’ndan Uzakdoğu’daki herhangi bir ülkeye gitmek üzere ayrılan ve yine San Francisco ve Los Angeles’ten ayrılan gemilerin çoğu ilk duraklamayı daima Honolulu’da yaparlar. Pasifik aşırı yollar arasında Kuzey Pasifik Yolu da önemlidir. Bu yol ABD ile Uzakdoğu limanları arasında uzanır.
7. ve 8. Karayipler, Meksika Körfezi Yolu: ABD’nin Meksika Körfezi’ndeki limanları ve körfezdeki diğer limanlar ile Karayipler arasındaki su yoludur. Bu körfezdeki yük trafiği Kuzey Amerika’nın batısı ve doğusu ile Güney Amerika arasındakinden daha fazladır. Yine bu güzergah deniz yolculuğu (turistik gezi) bakımından da (Florida limanlarıyla Karayip limanları arasında) Dünya’da birinci sıradadır.
9. Hürmüz Boğazı, Ümit Burnu, Avrupa, Kuzey Amerika ve Doğu Asya Yolu: Basra Körfezi çevresinde yer alan ülkelerin petrolünü Hürmüz Boğazı yoluyla Ümit Burnu’ndan Avrupa ve Kuzey Amerika’ya; Malakka Boğazı’nı da kullanarak Doğu Asya ülkelerine taşıyan çok önemli bir su yoludur.
10. Karadeniz, İstanbul ve Çanakkale boğazlarıyla Akdeniz, Cebelitarık Boğazı ve Süveyş Kanalı yolları: Karadeniz ve Türkiye limanlarından hareket edip İstanbul ve Çanakkale boğazlarını geçerek gerek Akdeniz limanlarına; gerek Süveyş Kanalı üzerinden Hindistan’a, Hürmüz Boğazı ve Uzak Doğu’ya; gerekse Akdeniz ve Cebelitarık Boğazı’nı geçerek Batı Avrupa ya da Amerikalara uzanan su yolları da Dünya denizyolları taşımacılığında önemli bir paya sahiptir.
KRİTİK: Deniz kıyıları olan hemen her ülkede deniz ulaşımında yapılan gemi seferleri önemli bir faaliyettir. Özellikle karayollarının gelişmesi bu tip taşımanın önemini azaltmakta ise de topoğrafik özellikler ya da bazı yüklerin önem kazanması kıyılar boyunca yapılan deniz ulaşım faaliyetlerinin yerini korumasını sağlamaktadır.
