DENEME

Serbestçe seçilen bir konuda, düşündürücü, öğretici, yazarın içtenliğinden gücünü alan, inandırıcı ve ufuk açıcı özellikleri olan ve düşünceleri kanıtlama amacı taşımayan metin türüne deneme denir.

Deneme Türünün Özellikleri

• Deneme, “ben” merkezli bir yazıdır; yani denemede yazarın çıkış noktası kendisidir. Denemede her şey, deneme yazarının kişisel duygu, düşünce ve dünya görüşü açısından değerlendirilir.
• Denemede, konu sınırlı yoktur. Yazar, serbestçe seçtiği bir konudaki duygu ve düşüncelerini kanıtlamaya gerek duymadan ortaya koyar.
• Denemeyi diğer türlerden ayıran en önemli nokta, denemenin dil ve söyleyiş özellikleridir. Denemede; felsefi, sosyolojik, ilmi, tarihi temalar ve olaylar bireysel dilin sağladığı rahat ve duygu yönü olan bir söyleyişle ortaya konur. Bayatlaşma noktasına inmeyen bir içtenlikle terim ve felsefi kavramların ağırlığından uzak bir ciddiyet, denemenin üslubunu belirler. Yazarın, kendisiyle konuşur gibi samimi ve yapmacıksız bir anlatımı vardır.
  • Denemede açık, duru ve akıcı bir anlatım kullanılır.
  • Deneme yazılarında farklı anlatım biçimleri ve düşünceyi geliştirme yolları bir arada kullanılabilir; genelde açıklama ve söyleşi (sohbet) üslubu kullanılır.

Deneme Türünün Amaçları

Denemeler, rahat okunabilen düşünce yazılarıdır. Denemede; kanıtlama, düşünceleri okuyucuya benimsetme, belge sunma gibi amaçlar güdülmez. Denemenin inandırıcılığı, ele alınan konunun içtenlikle anlatılmasından kaynaklanır.

Zevk vererek okuyucuyu düşünmeye yöneltmek, insanın birey olarak zaman ve toplum karşısındaki tavrını felsefeye özgü ciddiyetle bilimsel yazılara özgü kesinliğe yer vermeden dile getirmek denemenin temel amacıdır.

Deneme Yazarının Özellikleri

• Denemeci, içten bir üslupla gözlem ve deneyimlerinden yola çıkarak kendisiyle konuşur gibi, hatta yanında biri var da duygu ve düşüncelerini onunla paylaşıyormuş gibi yazar. Kendisini anlatıyormuş gibi yapar fakat aslında diğer insanların duygu ve düşüncelerine ışık tutmak amacındadır. Kişisel duygu ve düşüncelerine yer verir ama bunları kanıtlamaya kalkışmaz.
  • Başarılı bir deneme yazarı; dili doğru ve güzel kullanır, düşünce ve duygu akışını, kültür alanına özgü bilgi birikimine sahip, kendi doğrularının dışında da doğruların varlığını kabul edebilen bir kişidir. Bu özellikleri taşıyan denemecilerin kaleminden çıkan yazılar okurun genel kültürünü artırır, onun önüne daha önce bilmediği veya önemsemediği duygu ve düşünce ufukları açar.
  • Deneme yazarı birtakım felsefe öğretilerinden, edebi akımlardan ve sanat görüşlerinden yararlanmakla birlikte daha çok, kişisel yaşantılarından, gözlem ve deneyimlerinden beslenir.
• Deneme yazarı dünyayı belli bir yoksayış ve arayış içinde ele alır. Kendi iç dünyasına ve dış dünyaya karşı bir gözlemci pozisyonundadır. Denemeci hep “ben”den, yani kendi dünyasından hareket eder, fakat anlattıklarının hep kendisiyle karşılaştırmaya girer.