DAMARLAR

Damarların görevi vücut içinde kanın dolaşmasını sağlamaktır. Vücutta 3 çeşit damar vardır :

a) Atardamar (arter)
b) Toplardamar (vena)
c) Kılcal damarlar (kapiller)

a) Atardamar (arter)

• İçten dışa yassı epitel, düz kas ve bağ dokusundan oluşur.
• Kalbin karıncıklarından çıkar.
• Akciğer atardamarı hariç temiz kan taşır.
• Damar içerisinde kanın akış yönü kalpten vücuda doğrudur. Kalpten çıkış yerlerinde yukarı doğru açılan yarım ay kapakçıklar bulunur.
• Çeperleri kalındır.
• Dağılışları düzenlidir. Genellikle vücudun derinliklerinde seyrederler.
• Atardamar çeperinin kasılıp gevşeme yeteneğinin azalması damar sertliğine neden olur. Buna arterioskleroz denir.

Kanın hareketi;

• Karıncıkların kasılmasından doğan basınçla
• Kaslı tabakanın sağladığı esneklikle
• Damarları çevreleyen kasların kasılıp gevşemesiyle sağlanır.

b) Toplardamar (vena)

• İçten dışa yassı epitel, düz kas ve bağ dokusundan oluşur.
• Kalbin kulakçıklarına gelir.
• Akciğer toplardamarı hariç kirli kan taşır.
• Damar içerisindeki kan, vücuttan kalbe doğru akar.
• Genellikle vücudun alt bölgesindeki damarlarda kapakçıklar bulunur. Bu kapakçıkların bozulması ve toplardamar duvarlarının genişlemesiyle varis hastalığı oluşur.
• Toplardamarların iç çap genişliği atardamardan daha büyüktür. Bu nedenle daha fazla kan bulundurur.
• Çeperleri incedir.
• Dağılışları düzensizdir. Vücudun yüzeyinden seyrederler.

Kanın hareketi;

• Tek yönlü kapakçıklarla
• Vücut kaslarıyla (çizgili kaslar)
• Kan basıncı ile
• Damarlardaki kaslı tabaka ile (damar daralır ve kan ileriye doğru itilir.)
• Yer çekimi ile (üst bölgedeki toplardamarlarda)
• Kulakçıkların oluşturduğu emme kuvveti ile
• Solunum hareketleri ile (soluk alma sırasında göğüs bölgesindeki basıncın azalması kanın toplardamarlara çekilmesini sağlar.)
• Damar çeperindeki düz kasların kasılıp gevşemesiyle sağlanır.

c) Kılcal Damarlar (kapiller)

• Atardamarlarla toplardamar arasında bulunur.
• Tek katlı yassı epitel dokudan oluşmuşlardır. Yapılarında kaslı tabaka bulunmaz .
• Kan ile doku sıvısı arasında madde alışverişini sağlar.
• Kılcalların toplam yüzeyleri çok geniş olduğundan kanın akışı yavaş olur.
• Çeperleri incedir ve madde giriş çıkışlarını sağlayan gözenekler bulunur.

Not: Atardamarlardaki bağ dokusu ve düz kas dokusu bol elastiki lif/ere sahip olduğundan atardamarlar kan basıncına dayanıklıdırlar. Toplardamarların bağ dokusu ve düz kas dokusundaki elastiki lifler az ve düz kas dokusu atardamara göre daha ince olduğundan dolayı toplardamarların kan basıncına dayanıklılığı azdır.

Kılcal Damarlarda Madde Alışverişi

Starling Hipotezi

Kılcal damarlar ile doku sıvısı arasındaki madde alışverişini açıklayan hipotezdir. Madde alışverişi kılcallardaki ozmotik basınç ve kan basıncı etkisiyle meydana gelir. Kılcal damarların atar damar ucundaki kan basıncı, protein ozmotik basıncına göre yüksek olduğundan su ve çözünmüş maddeler doku sıvısına geçerler (P noktasına kadar).

P noktasından sonra kılcal damarlardaki protein ozmotik basıncı kan basıncına göre yüksek olduğundan su ve çözünmüş maddeler kılcal damarlara geçerler. Kılcal damarlardan doku sıvısına atılıp geri emilmeyen maddeler, lenf yolu ile kan dolaşımına kazandırılırlar.

Atardamar ucundaki kan basıncı etkisiyle damardan dokulara çıkan süzüntüdeki sıvı doku hücreleri tarafından kullanıldıktan sonra arta kalan maddeler ve artıklar toplardamar ucundaki ozmotik basınç sayesinde damara geri emilir. Fakat tüm maddelerin tamamen geri emilimi  gerçekleştirilemez. Artan su ve diğer maddeler kılcal lenf damarlarına geçer ve lenf dolaşımı ile tekrar kan dolaşımına katılır. Bu sayede kanın hacimce azalması engellenmiş olur.

Eğer artan doku sıvısı aşırı birikirse ödem oluşumu gözlenir.

Ödemin oluşmasının çeşitli nedenleri vardır:

• Kılcal lenf damarları tıkanıp artan su ve maddelerin tekrardan kan dolaşımına katılamaması
• Kan basıncının yüksek olması ve düşmemesinin damarlardan doku sıvısına daha fazla madde geçişine neden olması
• Kanın ozmotik basıncının normalden düşük olması, doku sıvısından kana madde geçişinin yeterli miktarda olmasını engellemesi
• Doku sıvısının ozmotik basıncının artmasının doku sıvısındaki suyun tutulmasına ve kılcal lenf damarlarına geçmesini engellemesi