Tahmin

Bir eylem, olay ya da durumun nasıl gerçekleşeceği hakkında fikir yürütmektir.

Tahmin, ortak noktalarından dolayı olasılığa benzer.

Tahmin, verilerden yola çıkılarak yapılmış bir değerlendirmedir.

• Çalışmasına bakılırsa sınavdan yüksek puan alacaktır.
• Çocuğun gözleri uykusuzluktan şişmiş olmalı.
• Anlaşılıyor ki o da bu işi tam olarak başaramayacak.

Olasılık (İhtimal)

Bir olayın gerçekleşip gerçekleşmeyeceğinin kesin olarak bilinmemesidir.

“Belki, galiba, zannedersem, herhalde, -ebilmek” sözcükleri ve “-dır, -meli, -ecek” ekleri ihtimal anlamı katabilir.

• Gün doğmayabilir bir daha tepelerden.
• Herhalde bütün işleri bugün tamamlar.
• Belki doğacaktır vaat ettiği günler Hakk’ın.

Varsayım

Gerçekleşmemiş bir olayı, durumu gerçekleşmiş gibi kabul edip ona göre düşüncesini ortaya koymaktır.

“Tut ki, farz et ki, diyelim ki, tutalım ki, varsay, kabul edelim ki…” gibi ifadelerle varsayım cümlesi oluşturulur.

• Diyelim kardeşin gelmedi ne yapacağız?
• Bir an için kitabı okuduğunuzu düşünelim.
• Tut ki karnım acıktı, anneme küstüm.
• Farz et ki sınavı kazandın, ne yapacaksın?

Olasılık bildiren cümlelerde eylemin olup olmayacağı kesinlik ifade etmez, varsayım bildiren cümlelerde ise kesin bir kabul söz konusudur.

Eleştiri

Bir eserin, yazarın, konunun, kişinin olumlu ya da olumsuz yanlarını ortaya koymaktır.

Eleştiri, “olumlu” ve “olumsuz” olmak üzere ikiye ayrılır.

• Yazar, farklı olma kaygısıyla romanın birçok yerinde anlamsızlığa düşmüş. (Olumsuz eleştiri)
• Romanlarında, kişileri tek yönlü yansıttığı için gerçeğin farklı boyutlarını yansıtamamış. (Olumsuz eleştiri)
• Sait Faik, sıradan olayları anlatırken bile özgünlüğünü hissettirir. (Olumlu eleştiri)
• Yazar, şiirsel anlatımıyla okuyucuyu derinden etkiliyor. (Olumlu eleştiri)
• Şairin şiirindeki biçim kusurları imgelerindeki ustalığına gölge düşürüyor. (Hem olumsuz hem de olumlu eleştiri)

Öz Eleştiri

Kişinin kendisine ait özellikleri ve kendisiyle ilgili konu ve durumları eleştirmesidir.

“Öz” söz ü, eskiden “kendi” anlamında kullanılmış bir sözcüktür.

• Bir zamanlar içinde bulunduğum durumu iyi değerlendiremediğimden mutluluğu çok uzakta aradım.
• Son kitabımda yeterince titiz davranmadığımı söyleyebilirim.

Tanım

Bir kavramın ya da varlığın özelliklerini belirten, onların ne olduğunu belirten cümlelere “tanım cümlesi” adı verilir.

Tanım cümlelerinde tanımlanan kavram “nedir” ve “kimdir” sorularına cevap verir.

Tanım cümlesi hem nesnel hem de öznel nitelik taşıyabilir.

“Sanat, hayatı yüceltme ve daha anlamlı kılma çabasıdır.” cümlesine “sanat nedir” sorusunu sorduğumuzda cevap alabileceğimiz için cümle tanım cümlesidir.

“Roman, yol üstünde gezdirilen bir aynadır.” cümlesine “roman nedir” sorusunu sorduğumuzda cevap alabileceğimiz için cümle tanım cümlesidir.

“Zamirler, isimlerin yerini çeşitli yönlerden tutan sözcüklerdir.” cümlesine “zamir nedir” sorusunu sorduğumuzda cevap alabileceğimiz için cümle tanım cümlesidir.

“Kafiye, dize sonlarındaki ses benzerliğidir.” cümlesine “kafiye nedir” sorusunu sorduğumuzda cevap alabileceğimiz için cümle tanım cümlesidir.

Tanım cümlelerinin yüklemi genellikle “—dır, -dir, -tır, -tir” ekleriyle biter. Fakat bu ekleri alan yüklemlerin olduğu
her cümle tanım cümlesi olmaz. Ayrıca “denir” sözcüğünün yüklem olduğu cümleler tanım cümlesi olur.

İşlev

“Bir nesne veya bir kişinin gördüğü iş, iş görme yetisi, görev, fonksiyon” anlamlarına gelir.

İşlevi belirtilen kavrama “işlevi nedir”, “ne işe yarar” soruları sorulduğunda cevap alınabilir.

Roman, bize gerçeğe farklı açılardan bakmamızı sağlar.

Şiir, bize yeni duygular ve deneyimler kazandırır.

Öykü, okuyucunun dünyasının renklenmesini sağlar.

Değerlendirme

Bir yapıt, bir sanatçı, bir olay ile ilgili olumlu ya da olumsuz yargıda bulunmaktır. Somut bir şey (yapıt, eser…) değerlendirilir.

• Şiirlerinde sıradan konuları işlemesi onu okunmaz kılıyor.
• Öykülerinin anlatımında bir tekdüzelik, bir kuruluk var bu yazarın.
• Yazar, herhangi bir sanatsal ilke ve kurala uymadan aklına esen her şeyi olduğu gibi romanına aktarmış.
• Yasak Bölge 9 adlı film, tanınmamış oyuncu kadrosuyla ve küçük bir bütçe ile çekildiği için takdiri hak ediyor.
• Teneke Trampet adlı film, üzerinden 30 yıl geçmesine rağmen “en iyi roman uyarlaması” denince akla ilk gelen yapımlardandır.
• Avatar adlı film, yalnızca 2009 yılının değil tüm zamanların en önemli filmlerinden biridir.

Çıkarım

Bir cümledeki doğru, yanlış ve gerçeklerden yola çıkarak başka doğruları çıkarma işidir. “Demek ki, gösteriyor, gösterdi” sözcükleriyle sağlanır.

• Yapıtları üzerine birçok yazı yazılması yazarın başarılı olduğunu gösteriyor.
• Gözleri şişmiş, demek ki geçen akşam hiç uyumamış.
• Böyle etrafına sataşması herkese çok kızdığının göstergesidir.

Hayıflanma

“Acınmak, üzülmek, esef etmek, yerinmek” anlamlarına gelir. Genellikle kişinin kendine yönelik serzenişidir.

Aşağıda verilen cümlelerde hayıflanma söz konusudur:

— Zamanında bir dil daha öğrenseydim keşke.
— Öğrencilik yıllarımı istediğim gibi yaşayamadım.
— Gençliğimi layıkıyla geçiremedim.

Yakınma

“Sızlanmak, sızlanarak anlatmak, şikâyet etmek, memnuniyetsizlik” anlamlarına gelir.

• Son zamanlarda kimse haksızlıklara dur demiyor.
• Basit işleri bile içinden çıkılmaz duruma getiriyor.
• Kimse anlamıyor artık dilimden.
• Söylesem de beni dinlemez kil
• Söyleyin söyleyin kim anlar dilimden
• Kim alır yarı yolda kalmış selamımı

Yadsıma

Yaptığı bir işi, söylediği bir sözü veya tanık olduğu bir şeyi yapmadığını, bilmediğini söylemek, inkâr etmektir.

• Kim demiş Süheyla’ya vurulmuşum diye?
• Hiçbir zaman sana yalan söylemedim.
• Bu sözleri kesinlikle ona ben söylemedim.

Kanıksama

Çok tekrarlanma nedeniyle etkilenmez olmak, alışmak.

• Sürekli dayak yiyen çocuk artık buna aldırmıyordu.
• Her gün aynı yer ve saatte otobüse binmeye alışmıştı.
• Devamlı nasihat dinleyen Selami’ye hiçbir söz fayda etmiyordu.

Öneri (Tavsiye)

Bir sorunu çözmek için öne sürülen görüş, düşünce, teklif.

• Sabah erkenden paragraf sorularını çözersen daha iyi olur.
• Uçakla oraya gitmelisin, daha kısa zamanda varırsın.

Tasarı

Olması ya da yapılması istenen, planlanan şeyin zihinde aldığı biçime verilen addır.

• Yeni bir kitap yazmayı düşünüyorum.
• İleride öğretmenliği sürdürmek istiyorum.