1. Eş ve Yakın Anlamlı Cümleler

Aynı ya da birbirine yakın konu ve düşüncelerin farklı sözcükler ve söz dizimiyle anlatıldığı cümlelerdir.

Örnekler

• Bir sanat eserinin neyi anlattığı değil, nasıl anlattığı önemlidir.
• Sanat yapıtında asıl önemli olan, konu değil üsluptur.
  –> Bu cümlelerin ikisinde de “sanat eserinde konunun değil üslubun önemli olduğu” farklı sözcüklerle dile getirilmiştir.
• Şair, insanın aklından çok gönlüne hitap edebilen kişidir.
• Okurun duygularına seslenebilenler, şair olarak nitelendirilebilir.
  –> Bu cümlelerin ikisinde de “şairin duygulara seslenmesi gerektiği” düşüncesi dile getirilmiştir.

Dikkat: Eş ve yakın anlamlı cümle sorularında seçeneklerdeki cümlelerin hepsi, verilen cümleye yakın olabilir. Bu tip sorularda, verilen cümleye “en yakın” cümle belirlenmelidir.

2. Anlamca Çelişen Cümleler

Anlamca birbirine ters düşen, konuya bakış açısının farklı olduğu cümlelerdir.

Örnekler

• Kendine yeni bir yol çizemeyen sanatçı unutulmaya mahkûmdur.
• Büyük sanatçılar, kendinden öncekilerin iyi bir taklitçisidir.
  –> Bu cümlelerden birincisinde “sanatçının özgün olması gerektiğinden”, ikicisinde ise “büyük sanatçıların bile özgün olmadığından” söz edilmektedir. Dolayısıyla bu iki cümle anlamca çelişmektedir.
• Şiir, öyle bir dildir ki başka hiçbir dile çevrilemez.
• Şiir çevirisi ancak şairlik yönü bulunan bir çevirmen tarafından yapılabilir.
  –> Bu cümlelerin birincisinde “şiirin başka dillere çevrilemeyeceği”, ikincisinde ise “şiir çevirisinin şair tarafından yapılabileceği” dile getirilmiştir. Dolayısıyla bu iki cümle anlamca çelişmektedir.
• Milletler vatansız yaşayabilirler ama dilsiz yaşayamazlar.
• Vatanını kaybeden toplumlar, tarih sahnesinden silinir.
  –> Bu cümlelerin birincisinde “milletin vatansız yaşayabileceği”, ikincisinde ise “vatansız yaşayamayacağı” dile getirilmiştir. Dolayısıyla bu iki cümle anlamca çelişmektedir.

Örnek Soru: Geçmişi hatırlamayanlar onu bir kere daha yaşamak zorunda kalırlar.
Aşağıdakilerden hangisi anlamca bu cümleyle çelişmektedir?
A) Tarihinden ders almayı bilen bir toplum, hatalarını tekrarlamaz.
B) Geçmişi hafızada canlı tutmak, topluma bir şey kazandırmaz.
C) Geçmişteki acılarını unutanlar, ileride o acıları tekrar yaşar.
D) Yaşanmış olaylardan ibret almamak, geleceğimizi olumsuz etkiler.

Çözüm: Verilen cümlede “insanların geçmişten ders alırsa aynı olayları bir daha yaşamayacağı” vurgulanmaktadır. “A, C, D” seçeneklerinde de bu düşünce vurgulanmaktadır ancak “B” seçeneğinde “geçmişi hafızada tutmanın hiçbir yararının olmayacağı” dile getirilmiştir. Dolayısıyla “B” seçeneğindeki cümle, verilen cümleyle çelişmektedir. Doğru cevap “B” seçeneğidir.

3. Sebep – Sonuç (Neden – Sonuç) Bildiren Cümleler

Bir yargının sebebiyle birlikte verildiği cümlelerdir.

Dikkat: Sebep-sonuç cümleleri, iki bölümden oluşur. Genellikle birinci bölüm sebep, ikinci bölüm ise sonuç bildirir. İkinci bölüme “Sebebi ne?” sorusu sorulduğunda birinci bölüm cevap olur.

Önemli Bilgi: Sebep-sonuç cümleleri genellikle “için, -dan dolayı, -dan ötürü, -dan, -ınca, -dığından, diye, ile”gibi ek ve sözcüklerle kurulur.

Örnekler

• Hava sisli olduğu için vapurlar çalışmıyordu.
• Kar yağışından dolayı okullar tatil edilmişti.
• Bana kızdığından ötürü tek kelime konuşmadı.
• Alevlerin arasındaki çocuk korkudan titriyordu.
• Kitabı beğenince bir kez daha okumuş.
• Aylardır yağmur yağmadığından barajlar boştu.
• Uykumuz geldi diye erkenden uyumuştuk.
• Karanlığın çökmesi ile sokaklar bomboş kaldı.

Hatırlayalım: Sebep-sonuç cümleleri sonuç-sebep şeklinde de kurulabilir. Bu tür cümlelerde ikinci bölüm, birinci bölümün gerekçesidir (sebebidir) ve iki cümlenin arasına “çünkü” bağlacı getirilebilir.

Örnek Soru: (I) Köydeki herkes günlerdir kara kara düşünüyordu. (II) Bu yıl ürün, beklediklerinden çok daha az olmuştu. (III) Kışı nasıl geçirecekleri konusunda hiçbirinin fikri yoktu. (IV) Zaten hepsinin geçen kıştan kalan borçları da vardı. (V) Her sene olduğu gibi umutları yine sonraki yılın hasatına kalmıştı.
Bu metinde numaralanmış cümlelerden hangisi kendinden önceki yargının gerekçesi durumundadır?
A) II    B) III    C) IV    D) V

Çözüm: Soruda kendinden önceki yargının gerekçesi yani sonuç-sebep cümlesi sorulduğu için numaralanmış yerlere “çünkü” bağlacı getirilir. II numaralı yere “çünkü” bağlacı getirilebildiğine göre II. cümle, I. cümlenin gerekçesidir. Doğru cevap “A” seçeneğidir.

4. Amaç – Sonuç Bildiren Cümleler

Bir yargının ortaya çıkış amacıyla birlikte verildiği cümlelerdir.

Dikkat: Amaç-sonuç cümleleri de sebep-sonuç cümleleri gibi iki bölümden oluşur. Birinci bölüm amaç, ikinci bölüm ise sonuç bildirir ve bu iki bölümün arasına “amacıyla (maksadıyla) ” sözcüğü getirilebilir.

Önemli Bilgi: Amaç-sonuç cümlelerinde “-mak için, -mak üzere, -mak amacıyla, diye, uğruna, adına”gibi ifadeler kullanılır.

Örnekler

• Annem, yemek yapmak için mutfağa gitti.
• Hastayı ziyaret etmek üzere odaya girdik.
• Ekipler, yolu açmak amacıyla saatlerce çalıştı.
• Kardeşimi mutlu edeyim diye ona oyuncak aldım.
• Vatanı korumak uğruna hepsi şehit düşmüştü.

Karıştırmayalım: Amaç-sonuç cümleleriyle sebep-sonuç cümlelerini karıştırmamak için amaç-sonuç cümlelerinde iki bölümün arasına “amacıyla” sözcüğünün getirilebildiğini, sebep-sonuç cümlelerinde ise getirilemediğini unutmamak gerekir.

Örnek Soru: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde amaç-sonuç ilişkisi yoktur?
A) Ona hediye almaya alışveriş merkezine gitmiştim.
B) Okulunu bitirmek için gece gündüz çalışıyordu.
C) Maçı kaybettik diye hepimiz çok üzüldük.
D) Bir dizi görüşme yapmak üzere yurt dışına çıktı.

Çözüm: Amaç-sonuç cümlelerini belirleyebilmek için “amacıyla” sözcüğü kullanılır. “A” seçeneğinde “Ona hediye almak amacıyla…”, “B” seçeneğinde “Okulunu bitirmek amacıyla…” “D” seçeneğinde “Bir dizi görüşme yapmak amacıyla…” denebilir ancak “C” seçeneğinde “Maçı kaybetmek amacıyla…” denemez. Bu nedenle “C” seçeneği sebep-sonuç, diğer seçenekler amaç-sonuç cümlesidir. Doğru cevap “C” seçeneğidir.

5. Koşul – Sonuç (Şart – Sonuç) Bildiren Cümleler

Gerçekleşmesi, başka bir olay ya da durumun gerçekleşip gerçekleşmemesine bağlı olan yargının bulunduğu cümlelerdir.

Önemli Bilgi: Şart cümleleri genellikle şart kipi (-se / -sa) ile kurulur ancak “-dıkça, -ınca, mi, üzere, ama, için” gibi ek ve sözcüklerle de şart cümlesi kurulabilir.

Örnekler

• Bol bol kitap okursanız hayal dünyanız zenginleşir.
• Ders çalıştıkça elbette başarın artar.
• Kış gelince bizim köyün yolları kapanır.
• Hayallerini gerçekleştirdi mi herkes mutlu olur.
• Haftaya getirmek üzere o kitabı alabilirsin.
• Balık tutabilirsin ama sabırlı olacaksın.
• Bir görüşe karşı çıkmak için önce bilgi sahibi olmalısın.

Dikkat: Şart cümleleri, sonuç-şart biçiminde de kurulabilir.

6. Karşılaştırma Bildiren Cümleler

En az iki varlık ya da kavramın benzerliklerinin veya farklılıklarının ortaya konduğu cümlelerdir.

Örnekler

İnternet, televizyondan daha etkili bir hâle geldi.
Bu cümlede İnternet ve televizyon, etkili olma bakımından karşılaştırılmıştır.

Bu tarihi çarşıdaki en eski dükkân bizimkiydi.
Bu cümlede söz konusu dükkân ile diğer dükkânlar eski olma bakımından karşılaştırılmıştır.

Önemli Bilgi !

Karşılaştırma cümlelerinde genellikle “kadar, daha, en, göre, ise” gibi sözcükler kullanılır.

Örnekler

Yeni müdürde eskisi kadar sert biriydi.
Babam bana daha büyük bir bisiklet almıştı.
Üyelerin en yaşlısı görüşlerini dile getirdi.
Okuma oranında Avrupa’ya göre çok gerideyiz.
Annem şiiri, babam ise romanı çok severdi.