CÜMLEDE ANLAM

CÜMLEDE ANLATIM

Cümle Nedir?

Cümle; bir duyguyu, düşünceyi, isteği, yargı bildirecek şekilde anlatan sözcük ya da sözcük öbeğidir. Cümlede, sözcük ve sözcük öbekleri belirli bir düzene bağlı olarak sıralanır. Buna “bağdaştırma” denir.

Cümle Vurgusu

Bir cümlede asıl vurgulanmak istenen, yüklemden önceki sözcük veya sözcük öbeğidir. Eylem cümlelerinde vurgu yükleme en yakın ögedir.

• “Başar, evdeki kuru mamaları bahçedeki kedilere bu sabah verdi.” cümlesinde vurgulanan öge zarf tümlecidir.
• “Başar, evdeki kuru mamaları bu sabah bahçedeki kedilere verdi.” cümlesinde vurgulanan öge dolaylı tümleçtir.
• “Başar, bahçedeki kedilere bu sabah evdeki kuru mamaları verdi.” cümlesinde vurgulanan öge belirtili nesnedir.
• “Evdeki kuru mamaları bahçedeki kedilere bu sabah Başar verdi.” cümlesinde vurgulanan öge öznedir.

İsim cümlelerinde ise vurgu yüklemdedir.

• Annemin yemekleri çok lezzetlidir.
• Geçen hafta izlediğimiz oyun çok özgündü.

Not: “mi” soru edatı olan cümlelerde vurgulanan öge, bu edattan önce gelen ögedir. Cümlede soru sözcükleri varsa sorunun cevabı olacak öge vurgulanmıştır.

A. CÜMLEDE ANLATIM ÖZELLİKLERİ

1. Öznel Anlatım

Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişen, kanıtlanabilir nitelikte olmayan, kişinin kendi görüşünü yansıtan cümlelerdir. Öznel cümlelerde sıklıkla, kişinin sözünü ettiği konu/durum veya varlıkla ilgili duygu ve düşüncelerini ifade eden sıfatlara yer verilir.

• İstanbul, iki kıtayı buluşturan coğrafi konumu ve eşsiz güzellikleriyle bulunmaz bir şehirdir.
• Türk edebiyatının yıllar içerisinde ürettiği çok enteresan metinler vardır.
• Öne sürdüğü lüzumsuz düşüncelerle kendisini olduğundan farklı gösterme gayretindeydi.
• Yazarın son romanı, sürükleyici anlatımı ve beklenmedik sonuyla okuru şaşırtmayı başarıyor.
• Küçük kızın elinde taşıdığı eski çanta, sanki yılların yükünü de beraberinde taşıyor gibiydi.
• Annemin gülen yüzü insana huzur verir, bakışları kalpleri yumuşatırdı.

2. Nesnel Anlatım

Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye göre değişmeyen, gözleme dayalı, kanıtlanabilen tarafsız cümlelerdir. Bu tür cümlelerde söz söyleyen kişinin kişisel düşünce ve duyguları yer almaz.

• Abdülhak Şinasi’yi son dönemde Yaşam Yayınları okurla buluşturuyordu.
• Oyun iki perdeden oluşuyor ve bir buçuk saat sürüyor.
• Türkiye’ye gelen turist sayısı, geçen yıla oranla yüzde 5’lik bir düşüş göstermiştir.
• Sergide sanatçının yağlı boya resim ve gravürleriyle cam ve seramik heykelleri yer alıyor.
• Taşınabilir cihazlarınızın pili, belirli bir şarj sayısının ardından eski performansını kaybetmeye başlar. C
• 16. yüzyılda klasikleşen Osmanlı mimari üslubu, Batı’nın barok ve rokoko üsluplarının etkisiyle değişmeye başlamıştır.

3. Doğrudan Anlatım

Herhangi bir konuda bir kişinin görüş ve düşüncelerinin hiçbir şekilde değiştirilmeden, kişinin ağzından çıktığı şekliyle verilmesidir. Bu iç cümleler çoğunlukla tırnak içinde veya başına/sonuna virgül konarak gösterilir.

• Dün akşam sinemadan dönerken bana, çok önemli bir konu var, dedi.
• Victor Hugo, “Bir ulusun büyüklüğü, nüfusun çokluğu ile değil, akıllı ve erdemli kişilerin sayısıyla ölçülür.” diyerek ne doğru söylemiştir.
• Bu konuyla ilgili olarak atalarımız, “Erken öten horozun başını keserler.” demiş.
• “Senin doğum gününe gelmeseydim içim rahat etmeyecekti.” diyerek gönlümü almıştı.

4. Dolaylı Anlatım

Bir kişinin söylediği sözü ağızdan çıktığı şekilde değil, değiştirerek ve ana cümlenin yapısına yedirerek aktarmaktadır. Değiştirilen anlam değil, söz dizimi ve eklerdir.

• Dün akşam sinemadan dönerken benimle konuşması gereken çok önemli bir konu olduğunu söyledi.
• Victor Hugo’nun, bir ulusun büyüklüğünün, nüfusun çokluğu ile değil, akıllı ve erdemli kişilerin sayısıyla ölçüldüğünü ifade ettiği bilinir.
• Bu konuyla ilgili olarak atalarımız, erken öten horozun başının kesildiğini söylemişler.
• Doğum günüme gelmeseydi içinin rahat etmeyeceğini söyleyerek gönlümü almıştı.

B. ANLAM İLGİSİ YÖNÜNDEN CÜMLELER

1. Aynı Anlama Sahip Cümleler

Aynı iletiyi, farklı sözcüklerle ve farklı bir söz dizimiyle ifade eden cümlelerdir.

• Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı olur.
  Çocuklar ana ve babalarından öğrendiklerini yapmaya özenirler.
• Her bireyi aynı düşüncelere sahip olan, farklılıklara saygı gösterilmeyen bir toplumda, özgün bir edebiyatın yeşermesine imkân yoktur.
  Bir ulusun kendine özgü bir edebiyat oluşturabilmesi, insanların farklı fikirlere hürmet etmesi ve özgürce düşünebilmesi ile mümkündür.
• Siz kendinize inanın, başkaları da size inanacaktır.
  Diğer insanların size inanmasının ilk koşulu, sizin kendinize inanmanızdır.

2. Yakın Anlamlı Cümleler

Yakın anlamlı cümleler, bire bir aynı anlamı taşımasalar da bu cümlelerin iletilerinde bir yakınlık ve benzerlik söz konusudur.

• Mutluluğu tatmanın tek çaresi, onu paylaşmaktır.
  Mutluluk paylaşıldığında daha anlamlıdır.
• Peşlerinden gidecek cesaretiniz varsa bütün rüyalar gerçek olabilir.
  İnsan hayallerini gerçekleştirmek arzusundan vazgeçmemelidir.
• İnsan diliyle değil, yaptığı işlerle konuşmalıdır.
  Bir kişinin eylemleri, onu tanımak konusunda bize fikir verir.

3. Anlamca Çelişen Cümleler

Aynı konuyu ele alan fakat iletileri birbirine ters düşen cümlelerdir.

• İnsanlar hata yapabilir fakat yalnız büyük insanlar hatalarından ders alır.
  En bilge insan bile hatasından ders almayı bilemez.
• Şüphe çoğunlukla faydası olmayan bir ıstıraptır.
  En büyük gerçekler, küçük şüphelerin sonucunda ortaya çıkar.
• Yaşamın amacı hoşa gitmeyen şeylerden kaçmak değil, hoşa gitmeyen şeyleri yenmektir.
  İnsanoğlu hayatta karşısına çıkan güçlükler karşısında pes etmesini ve geri çekilmesini bilmelidir.

Cümlede Anlam İlişkileri