CÜMLEDE ANLAM

Bir duyguyu, düşünceyi veya iletiyi tam olarak ileten, tamamlanmaya ihtiyacı olmayan yargılara cümle denir.

Cümleler, taşıdıkları anlam ve duygular bakımından çeşitli özellikler taşırlar:

1. Neden-Sonuç (Gerekçe) Anlamlı Cümleler:

Bir yargının nedeninin, sebebinin, gerekçesinin söylendiği cümlelerdir.

Bir cümle içinde neden — sonuç anlamı bulunabileceği gibi cümleler arasında da neden — sonuç anlamı ilişkisi bulunabilir.

En sevdiği kalemini nereye koyduğunu hatırlayamadı. Bu yüzden evin her yerini aramak istiyordu.

Yukarıda altı çizilen bölüm birinci cümledeki yargının gerekçesidir.

2. Amaç-Sonuç Anlamlı Cümleler:

Yargının hangi amaca bağlı olarak gerçekleştiğini söyleyen cümlelerdir.

Neden — sonuç ve amaç — sonuç cümleleri genellikle birbirine karıştırılır. Bu iki anlam arasındaki en belirgin fark, amaç cümlelerinde amaca ulaşılıp ulaşılmadığının belli olmamasıdır. Neden — sonuç cümlelerinde ise neden ve sonucun gerçekleştiği bellidir.

Otobüse binmek için durakta bekliyoruz. (Otobüse binip binilmediği belli değildir: Bu yüzden bir amaç — sonuç cümlesidir.)

Derse geç kaldığı için öğretmeninden özür diledi. (Derse geç kalındığı bellidir. Bu yüzden bir neden — sonuç cümlesidir.)

3. Koşul (Şart) Anlamlı Cümleler:

Yargının gerçekleşmesinin bir koşula bağlı olduğunu anlatan cümlelerdir.

“Ödev/erini düzenli olarak yaparsan çok başarılı olursun.” cümlesinde “başarılı olmanın” koşulu ”ödevleri düzenli yapmak” olarak gösterilmiştir.

Örnek: Aşağıdaki cümlelerden hangisinde neden — sonuç anlamı vardır?

A) Arkadaşlarını gördüğü için yanlarına gitti.
B) Kapıyı kapatmak için ayağa kalktı.
C) Kardeşine hediye almak üzere kitapçıya uğradı.
D) Düzenli okursanız başarılı olursunuz.

çözüm:
B ve C seçeneklerinde amaç — sonuç, D seçeneğinde ise koşul anlamı vardır. Cevap A seçeneğidir.

4. Karşılaştırma Cümleleri:

Birden fazla varlık, kavram ya da durumun herhangi bir açıdan karşılaştırıldığı cümlelerdir. Karşılaştırmada benzerlik, farklılık, üstünlük gibi değişik
durumlar ifade edilebilir.

Yüksek bölgeler alçak bölgelere göre daha soğuktur.
Tiyatro da sinema kadar etkili bir sanat dalıdır.

Romanda olaylar daha detaylı anlatılırken öyküde biraz daha kısa anlatılır.

Karşılaştırma cümlelerinde her zaman karşılaştırılan varlıkların ya da durumların her ikisi de söylenmeyebilir.

Ekibimizin en uzun boylu oyuncusu sensin.
Çocukken en çok mendil kapmaca oyununu oynardık.

5. Öznel ve Nesnel Yargılı Cümleler:

Öznel cümleler; söyleyenin kendi düşüncesini, duygusunu veya beğenisini içeren cümlelerdir. Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değiştiği
için kanıtlanamaz.

Ona en çok yakışan renk sarıydı.
Bolca kitap okuyan insan her zaman mutlu olur.

Nesnel cümleler; söyleyenin duygu veya düşüncesini içermeyen, doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişiklik göstermeyen cümlelerdir. Nesnel yargılar araştırma sonucu ulaşılabilecek, herkesçe kabul görmüş, kanıtlanabilir yargılardır.

Yazarın bu eseri altı bölümden oluşuyor
Türkiye’nin nüfus bakımından en büyük kenti İstanbul’dur.

Şair bu şiirinde bir ağacın dilinden duyguları anlatmıştır

6. Eş ve Yakın Anlamlı Cümleler:

Farklı sözcükleri ve söz dizimlerini kullanarak birbirine yakın yargıları anlatan cümlelerdir. Farklı sözcüklerle yapılmış olsalar da cümleler birbirine yakın anlamları taşırlar.

Aşağıdaki iki cümleyi okuyunuz:

1. Uzun zamandır üzerinde çalıştığı romanını bitirdiğinde içini doyumsuz bir rahatlık doldurmuştu.

2. İçindeki bu tadına doyulmaz rahatlığın nedeni, yıllardır yazmaya çalıştığı romanını nihayet tamamlamasıydı.

Her iki cümlede de ”uzun bir zamandır yazılmakta olan romanın tamamlanmasıyla duyulan rahatlı ” dile getirilmektedir. Cümleler farklı sözcük ve söz dizimleriyle kurulmuş olsalar da iletmek istedikleri yargılar birbirine çok yakındır. Aşağıdaki cümleler de yakın anlamlı yargılardır:

Sanatçıların özgünlüklerini kaybetmelerinde yaşlarının ilerlemesinin önemli bir etkisi vardır.
Yaşları ilerleyen sanatçılar bir süre sonra birbirinin tekrarı olan eserler vermeye başlarlar.

7. Karşıt (Zıt) Anlamlı Cümleler:

Anlamca birbirine zıt olan, birbiriyle çelişen cümlelerdir.

Aşağıdaki cümlelerde birbirine karşıt yargılar dile getirilmektedir:

Sanatçı, hayatı olduğu gibi değil, kendi bakış açısıyla verir.
Gerçek sanatçılar, yaşamdaki olayları hiç değiştirmeden eserlerine alan kişilerdir

8. Cümle Tamamlama:

Cümlede boş bırakılan bölümün cümlenin anlam bütünlüğüne göre tamamlanması gerekir. Bu yüzden cümle tamamlanırken cümledeki anlam bütünlüğü göz önünde bulundurulmalıdır.

Örnek: “Sessizliği her zaman sevmişimdir eserlerimi oluştururken kendimle baş başa kalabileceğim yerlerde olmayı seçtim.” cümlesinde boş bırakılan yere aşağıdaki ifadelerden hangisi getirilmelidir?

A) bu yüzden  B) hâlbuki   C) aksine   D) oysa

çözüm:
Cümlenin anlam bütünlüğüne bakıldığında boş bırakılan yere A seçeneğindeki ifadenin getirilmesi uygun olacaktır.

9. Cümle Oluşturma:

Karışık ögelerden anlamlı ve kurallı bir cümle oluşturulması istendiğinde öncelikle cümlenin yüklemi sona yerleştirilmelidir Daha sonra diğer ögeler anlam bütünlüğü içinde yerine oturtulmalıdır.

Düşüncenin Yönünü (Anlam Yönünü) Değiştiren İfadeler:

Cümle içindeki sözcükler ve söz öbekleri anlamca  birbirini tamamlar. Fakat bir konudan başka bir konuya geçilirken “fakat, ama, lakin, ancak, oysa, ne var ki, yalnız, hâlbuki” gibi anlamın akışını değiştiren sözcükler kullanılabilir. Bu tür sözcükler genellikle zıtlık ifade eder.

Sizinle gelmeyi çok istiyordu ama son anda önemli bir işi çıktı.

Derse epeyce geç kaldı hâlbuki her zaman vaktinde gelirdi.

Üslup (Biçem) ve İçerik Cümleleri:

Üslup bir duygunun, düşüncenin kişisel anlatım biçimidir. Sanatçının dili kullanma biçimi, anlatım şekli üslupla ilgilidir. Cümlelerin uzunluğu, kısalığı, sözcük seçimi, sanatlı ya da yalın oluş, sanatçının üslubunu ortaya koyar. Herhangi bir metne yönelttiğimiz “Nasıl anlatılmış?” sorusu, üslupla ilgili ifadeleri bulmamıza yardımcı olur.

• Şair, şiirlerinde genellikle kısa benzetmeler ve mecazlar kullanıyor
• Romanlarında süslü, söz oyunlarına dayalı bir dil yerine, günlük konuşma dilini tercih etmiştir.
• Yazarın, yapıtında ele aldığı konuya değinilen cümleler ise içerik cümleleridir. “Ne anlatılmıştır.?” sorusu, içeriğin tespit edilmesine yönelik bir sorudur.
• Yazar, romanında günlük hayatın kargaşasından bunalan insanların sıkıntılarını anlatıyor.