CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE HİKAYE (1940-1960)

1940—1960 arasında yazılan hikâyeler konularına göre sınıflandırılır:

1. Bireyin iç dünyasını ele alan
2. Toplumcu – gerçekçi
3. Millî Edebiyat zevk ve anlayışını sürdüren
4. Modern — postmodern

Bu türlü bir sınıflandırmaya gidilmesinde

• II. Dünya Savaşı neticesinde dünya çapında baş gösteren güvensizlik ve belirsizlik ortamı,
• Köy Enstitülerinin ve yarattığı heyecanla köycülüğün yükselişe geçmesi,
• 19. yüzyılda geleneksel anlamdaki edebî ve sanatsal, gündelik yaşamın geçerliliğini yitirdiği fikriyle ortaya çıkan modernizmin tüm dünyada yaygınlaşması etkilidir.

Cumhuriyet Dönemi’nde Hikâye (1940-1960) Yazarları ve Eserleri

Bireyin İç Dünyasını Esas Alanlar:

Bu hikâyelerde psikoloji biliminden yararlanılarak bireyin iç dünyasını, ruhsal bunalımlarını ve düşünce dünyasını anlatmak esastır. “Sıkıntı, bunalım, yabancılaşma, varoluşu sorgulama” gibi temalar yoğun şekilde ele alınır.

Peyami Safa: Genel olarak romanlarının gölgesinde kalan öykülerine psikolojik tahliller vasıtasıyla derinlik katmıştır.

Eserleri: Hikâyeler

Ahmet Hamdi Tanpınar: Daha çok psikolojik çözümlemelere ve bireyin iç dünyasına yönelen yazarın öykülerinde rüya, zaman, geçmişe özlem ve bilinçaltı temaları ağır basar. Okudukça katman katman açılan öyküler yazmıştır.

Eserleri: Abdullah Efendi’nin Rüyaları, Yaz Yağmuru

Tarık Buğra: Maupassant tarzına yakın duran hikâyelerinde aşk ve aile hayatı gibi bireysel konuları işlemiştir.

Eserleri: Oğlumuz, Yarın Diye Bir Şey Yoktur, İki Uyku Arasında

Samiha Ayverdi: Hikâyelerinde özellikle Batılılaşma ile meydana gelen ve sosyal yaşamı olumsuz etkileyen değişim, eski—yeni karşıtlığı içinde bireyin iç dünyasından hareketle verilir. Tasavvuf öğretisinden de ilham alan yazar, bireyin gerçek aşka yani Allah aşkına yönelmesini temel alır.

Eserleri: Mabedde Bir Gece

Mustafa Kutlu: Dinî göndermeler eşliğinde insanın derinliğine yönelen yazar, rüya bireyin kendini ve çevresini sorgulama sürecini ve anlam arayışını kaleme alır.

Eserleri: Ortadaki Adam, Yoksulluk İçimizde, Hüzün ve Tesadüf, Beyhude Ömrüm, Mavi Kuş, Ya Tahammül Ya Sefer, Kapıları Açmak, Nur

Oktay Akbal: Genellikle öz yaşamından izlerin hissedildiği hikâyelerinde şehirli ve mutsuz insanların yalnızlığını, korkularını ele almıştır.

Eserleri: Önce Ekmekler Bozuldu, Aşksız İnsanlar, Yalnızlık Bana Yasak, Berber Aynası, Ey Gece Kapını Üstüme Kapat, Bulutun Rengi

Toplumcu – Gerçekçiler:

Anadolu gerçeklerini ve işçi sınıfının sorunlarını realist bir anlayışla ele alan hikâyelerde, natüralist ögelere de rastlanır. “Toplum için sanat” anlayışına bağlı bu eserlerde, yazarın ideolojisi metne dâhil edilir.

Orhan Kemal: Hikâyelerinde para kazanmak zorunda olan, zor koşullarda çalışan alt sınıftan insanları, İstanbul’un kenar semtlerini güçlü gözlem gücüyle ele almış ve uzun tasvirler yerine bolca diyaloga yer vermiştir.

Eserleri: Ekmek Kavgası, Çamaşırcının Kızı, 72. Koğuş, Grev, Kardeş Payı, Babil Kulesi, Arka Sokak, Küçükler ve Büyükler, Yağmur Yüklü Bulutlar, Kırmızı Küpeler, İnci’nin Maceraları, Serseri Milyoner

Kemal Tahir: Tek hikâye kitabında köy hayatına ve köylülüğe dair meseleleri, Orta Anadolu’daki cezaevi günlerinde gözlemleme şansı bulduğu insan portrelerinden yola çıkarak kaleme almıştır.

Eserleri: Göl İnsanları

Yaşar Kemal: Eserlerinde özellikle Çukurova insanını çeşitli yönleriyle anlatmıştır. Yerel söyleyişlerden, detaylı tasvirlerden, halk deyişlerinden yararlanmak yazarın üslubunun başlıca özellikleridir. Bu yönüyle Çukurova yöresi ve insanı iyisi ve kötüsüyle onun hikâyelerinde âdeta ete kemiğe bürünür.

Eserleri: Sarı Sıcak

Fakir Baykurt: Köy Enstitülü bir yazar olarak toplumcu —gerçekçi bir çizgideki hikâyelerinde bireyden ziyade topluma odaklanır.

Eserleri: Çilli, Efendilik Savaşı, Karın Ağrısı, Cüce Muhammet, Anadolu Garajı, On Binlerce Kağnı, Can Parası, İçerdeki Oğul, Sınırdaki Ölü, Gece Vardiyası, Barış Çöreği, Duirsbug Treni, Bizim İnce Kızlar, Dikenli Tel

Aziz Nesin: En sıradan olaylardan bile hikâye konusu çıkaran yazar, toplumun aksayan yönlerini nükteli bir dille ve alaya müsait abartılı tipler aracılığıyla anlatır. Ele aldığı devrin ve insan özelliklerinin panoramasını çizer.

Eserleri: İt Kuyruğu, Fil Hamdi, Medeniyetin Yedek Parçası, Yaşasın Memleket

Milli Edebiyat Zevk ve Anlayışını Sürdürenler:

Anadolu halkını ve coğrafyasını, Atatürk ilke ve inkılaplarını ayrıca Kurtuluş Savaşı kahramanlıklarını ve cumhuriyetin kuruluş aşamalarını konu edinen hikâyelerdir.

Memduh Şevket Esendal: Hikmet Dizdaroğlu “Esendal’ın asıl başarısı, “hikâye etme’ sanatında kendisini gösterir. Hikâyelerini okurken olayları biz de “yaşarız’, kitabın sayfaları bizi hayatın içine iter. Kendimizi olayların ortasında ve hikâye kahramanlarının arasında buluruz, onlardan biri oluruz. Canlı, yoğun, hareketli bir anlatıştır bu. Hikâye de aslında, bir “anlatma sanatı“ değil midir? Esendal, işte bu sanatın ustasıdır.” diyerek durum öyküleriyle tanınan Esendal’ın üslubunu özetler. ”Sanatsız sanat” kendisinin en belirgin özelliğidir.

Eserleri: Otlakçı, Mendil Altında, Temiz Sevgiler, Ev Ona Yakıştı

Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas Balıkçısı): Denizi ve deniz insanını ele alan öyküleri ile tanınır.

Eserleri: Ege’nin Dibi, Ege Kıyı/arından, Merhaba Akdeniz, Yaşasın Deniz, Gülen Ada, Parmak Damgası, Gençlik Denizlerinde, Çiçeklerin Düğünü

Sevinç Çokum: Milliyetçi duruşuyla tanınan yazar, İstanbul’un yoksul ve orta halli ailelerinin dünyasını şiirsel bir dille anlatmıştır.

Eserleri: Eğik Ağaçlar, Bölüşmek, Makine, Derin Yara, Onlardan Kalan, Rozalya Ana, Bir Eski Sokak Sesi, Evlerinin Önü, Beyaz Bir Kıyı, Gece Kuşu Uzun Öter

Modern ve Postmodernler:

Geleneksel anlatı kalıplarının dışına çıkılarak farklı tekniklerin kullanıldığı bu hikâyelerde, geriye dönüş ve zaman atlamaları vb. yöntemlerle okur yaratıcı hâle getirilir. Farklı bakış açıları iç içe geçmiş durumdadır.

Haldun Taner: Devletteki aksaklıkları ve toplumdaki yozlaşmayı tipler aracılığıyla hicvettiği, güncelliğini bugün bile koruyan hikâyelerinde tatlı sert dokundurmalarla özellikle çok partili hayata geçişin ertesindeki Türkiye’nin bir mikro kozmosunu çizer.

Eserleri: Yaşasın Demokrasi, Tuş, Şişhane’ye Yağmur Yağıyordu, Ayışığında Çalışkur, On İkiye Bir Var, Konçinalar, Sancho’nun Sabah Yürüyüşü, Kızıl Saçlı Amazon, Yalıda Sabah

Sabahattin Kudret Aksal: Süsten arınmış, sade bir dille yazan yazar; hikâyelerinde çocukluk ve gençlik anılarını, yaşamın tekdüzeliğini psikolojik bir yaklaşımla irdelemiştir.

Eserleri: Gazoz Ağacı, Yaralı Hayvan

Yusuf Atılgan: Alben Camus’nun absürt felsefesiyle ilişkilendirilebilecek hikâyelerinde kent bunalımını, aydın yalnızlığını ve bireyin içsel arayışını modernist ögelerden yararlanarak anlatmıştır.

Eserleri: Bodur Minareden Öte, Eylemci

Oğuz Atay: iletişimsizlik, hayatın anlamsızlığı, yabancılaşma, toplum eleştirisi, aydın eleştirisi gibi konuları ele aldığı postmodern hikâyelerinde ironi ve alay sezilir.

Eserleri: Korkuyu Beklerken

Nezihe Meriç: Kadınları ve kadınca meseleleri ele aldığı durum hikâyeleriyle tanınır.

Eserleri: Bozbulanık, Topal Koşma, Menekşeli Bilinç, Dumanaltı, Bir Kara Derin Kuyu, Yandırma, Gülün İçinde Bülbül Sesi Var

Vüs’at O. Bener: Modern — postmodern hikâyelerini kapalı bir dille yazmıştır.

Eserleri: Dost, Yaşamasız, Siyah-Beyaz, Mızıkalı Yürüyüş, Kara Tren, Kapan

Adalet Ağaoğlu: Hikâyelerinde kadın sorunu, aydın bunalımı ve Kemalist rejimin sosyal hayata etkileri gibi konuları işlemiştir.

Eserleri: Yüksek Gerilim, Sessizliğin İlk Sesi, Hadi Gidelim, Hayatı Savunma Biçimleri

Bilge Karasu: Bireyin iç çatışması, yalnızlığı ve uyumsuzluğu hikâyelerinin temel izlekleridir.

Eserleri: Troya’da Ölüm Vardı, Uzun Sürmüş Bir Günün Akşamı, Göçmüş Kediler Bahçesi, Kısmet Büfesi, Kılavuz

Rasim Özdenören: Kültürel yozlaşma, aile yaşamı ve tasavvufi yaklaşımla ele aldığı hikâyelerin yazarıdır.

Eserleri: Hastalar ve Işıklar, Çözülme, Çok Sesli Bir Ölüm, Çarpılmışlar, Denize Açılan Kapı, Kuyu, Hışırtı, Ansızın Yola Çıkmak

Füruzan: Almanya’ya göç eden işçiler, yoksullar, fabrikalarda çalışmak zorunda olan ve sınıf atlama hayali kuran genç kızlar, kadınlar etrafında şekillenen ve sosyalist dünya görüşünün egemen olduğu hikâyeleri bulunur.

Eserleri: Parasız Yatılı, Kuşatma, Benim Sinemalarım, Gecenin Öteki Yüzü, Gül Mevsimidir, Sevda Dolu Bir Yaz

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1: 1940-1960 yılları arasında Cumhuriyet Dönemi hikâyeciliğinde köy yaşamını ve köylülerin sorunlarını ele alan en önemli yazarlardan biri kimdir?
A) Sait Faik Abasıyanık
B) Orhan Kemal
C) Halikarnas Balıkçısı
D) Tarık Buğra
Cevap: B
Çözüm: Orhan Kemal, özellikle köy yaşamını, işçilerin ve köylülerin sorunlarını gerçekçi bir dille anlatan yazarlardandır.

Soru 2: “Beyaz Mendil” ve “Çamaşırcının Kızı” adlı eserleriyle bilinen Cumhuriyet Dönemi yazarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Sabahattin Ali
B) Sait Faik Abasıyanık
C) Orhan Kemal
D) Kemal Tahir
Cevap: C
Çözüm: Orhan Kemal’in “Beyaz Mendil” ve “Çamaşırcının Kızı” gibi eserlerinde köyden kente göç eden işçi sınıfının yaşamını anlattığı görülür.

Soru 3: Anadolu insanının yaşamını ve değerlerini öykülerine taşıyan yazar “Memleket Hikayeleri” kitabını hangi adla yayımlamıştır?
A) Orhan Kemal
B) Reşat Nuri Güntekin
C) Kemal Tahir
D) Sait Faik Abasıyanık
Cevap: D
Çözüm: Sait Faik Abasıyanık, Anadolu insanını ve İstanbul’un kenar mahallelerini anlatan eserleriyle tanınır. “Memleket Hikayeleri” de onun önemli yapıtlarındandır.

Soru 4: Aşağıdaki eserlerden hangisi Sabahattin Ali’ye aittir?
A) Ekmek Kavgası
B) Kağnı
C) Lüzumsuz Adam
D) Alemdağ’da Var Bir Yılan
Cevap: B
Çözüm: “Kağnı” adlı eser, Sabahattin Ali’nin en bilinen öykü kitaplarından biridir ve toplumsal sorunları konu alır.

Soru 5: “Semaver” ve “Lüzumsuz Adam” gibi eserleriyle tanınan ve modern hikâye türünde eserler veren yazar kimdir?
A) Sabahattin Ali
B) Kemal Tahir
C) Sait Faik Abasıyanık
D) Orhan Kemal
Cevap: C
Çözüm: Sait Faik Abasıyanık, “Semaver” ve “Lüzumsuz Adam” gibi eserleriyle Türk hikâyeciliğinde kendine özgü bir yer edinmiştir.

Soru 6: “Küçük Adamın Romanı” türünde eserleriyle tanınan Cumhuriyet Dönemi yazarı kimdir?
A) Kemal Tahir
B) Orhan Kemal
C) Yaşar Kemal
D) Fakir Baykurt
Cevap: B
Çözüm: Orhan Kemal, “Küçük Adamın Romanı” olarak bilinen işçi ve köylülerin sorunlarını ele alan hikâyeleriyle tanınır.

Soru 7: 1940-1960 döneminde doğa sevgisi ve balıkçı yaşamını hikâyelerine taşıyan, denizci kimliğiyle tanınan yazar kimdir?
A) Sabahattin Ali
B) Halikarnas Balıkçısı
C) Sait Faik Abasıyanık
D) Kemal Tahir
Cevap: B
Çözüm: Halikarnas Balıkçısı, Ege Denizi’ndeki balıkçı yaşamını ve doğa sevgisini hikâyelerinde sıklıkla işlemiştir.

Soru 8: Aşağıdaki yazarlardan hangisi toplumsal gerçekçilik akımını benimseyerek köy ve köylü sorunlarını öykülerine yansıtmıştır?
A) Reşat Nuri Güntekin
B) Sabahattin Ali
C) Orhan Kemal
D) Sait Faik Abasıyanık
Cevap: B
Çözüm: Sabahattin Ali, toplumsal gerçekçilik akımı doğrultusunda köy ve köylü sorunlarını ele alarak gerçekçi hikâyeler yazmıştır.