• Sabit bir sıcaklıkta 100 g çözücüde çözünebilen maksimum madde miktarına çözünürlük denir.
• Sabit bir sıcaklıkta 1 L doygun çözeltide çözünmüş olarak bulunan madde miktarına molar çözünürlük denir.
• 1 L doygun çözeltide 0,1 mol’den daha az madde çözünürse bu maddeler az çözünür denir.
• Çözünme olayı kimyasal ya da fiziksel olabilir.
  
• Yukarıdaki şekilde saf su bulunan kaba sabit sıcaklıkta, sudaki çözünürlüğü endotermik olan PbCl₂ katısı atılınca zamanla çözünme gerçekleşir ve çözelti doyar.
• Kapta, başlangıçta düzensizlik eğilimi çözünmeyi desteklerken minimum enerjiye eğilim çökmeyi destekler.
• Çözünen katının iyonları birbirleri ile çarpıştıkları gibi katının yüzeyine de çarparlar. Katı yüzeyine çarpan taneciklerden yavaş ve kinetik enerjisi düşük olanlar katı yüzeyinin çekim kuvvetinden kurtulamazlar ve katıya yapışırlar.
• Bir süre sonra çözünme ve çökelme hızları birbirlerine eşit olur ve dengeye ulaşılır. Bu durumda doygun çözelti oluşmuştur.
• Doygun çözeltide, çözeltiye geçen ve çöken iyonlar arasında kurulan dengeye çözünürlük (çözünme-çökelme) dengesi denir.

• Bu dengeye ait K_c denge bağıntısı yazılırsa:
  
  bağıntısı elde edilir.
• Doygun çözeltideki iyonların derişimleri çarpımına çözünürlük çarpımı denir ve K_çç ile gösterilir.
• K_çç bağıntılarındaki derişimler, çözünen katının molar çözünürlüğünden bulunur.
• Tepkimelerdeki iyonların denklem katsayıları K_çç bağıntılarında derişimlerin üzerine üst olarak yazılır.
• Aşağıda bazı katıların sudaki çözünme denklemleri ve Kçç bağıntıları verilmiştir.

Çözümlü Sorular

Çözünürlük Dengesine Etki Eden Faktörler

1 . Sıcaklık Etkisi

• Suda çözünmesi endotermik olan maddelerin çözünürlüğü sıcaklık arttıkça artar. Sıcaklık ile denge ürünlere doğru kayacağından çözünürlük çarpımı (K_çç) artar.
• Suda çözünmesi ekzotermik olan maddelerin çözünürlüğü sıcaklık arttıkça azalır. Sıcaklık ile denge girenlere doğru kayacağından çözünürlük çarpımı (K_çç) de azalır.
• (K_çç) bir denge sabiti olduğundan yalnız sıcaklık ile değişir.

Dikkat: Kimyasal denge konusunda gördüğümüz “dengeye etki eden faktörleri” çözünürlük dengesi kısmında da kullanacağız.

2. Ortak İyon Etkisi

• Doygun bir çözeltiye, çözeltideki iyonlardan birisini içeren başka bir katı sabit sıcaklıkta eklendiğinde ortak iyon etkisi oluşur, denge girenlere doğru kayar ve çözünürlük azalır.
• Ortak iyon etkisi ile çözünürlük çarpımı (K_çç) değişmez.
• Doygun AgCl çözeltisine NaCl katısı eklenirse:
  → Çözünme denklemleri,
  
  şeklinde olur.
  → AgCl az çözünen tuz olduğundan çözünme denklemi denge halinde gösterilir. NaCl çok çözünen tuz olduğundan çözünme denklemi tek yönlü ok ile gösterilir.
  → Cl^– iyonu ortak olduğundan denge girenler tarafına doğru kayar ve bir miktar AgCl katısı çöker.
  → AgCl’nin çözünürlüğü azalmıştır.
  → Ag⁺ iyonlarının molar derişimi azalmıştır.
  → Sıcaklık sabit kaldığı için K_çç sabiti değişmez.
  → Sorular K_çç bağıntısından çözülür.
  → Çözünürlükten gelen derişim çok küçük olduğu için toplama ve çıkarma işlemlerinde genellikle ihmal edilir.
  → Suda az çözünen bir katının saf sudaki çözünürlüğü, aynı sıcaklıkta ortak iyon içeren bir çözeltideki çözünürlüğünden daima daha büyüktür.

3. pH Etkisi

• Denge, suda az çözünen asit ya da baza ait ise sabit sıcaklıkta yapılan bir işlem ile çözeltideki H⁺ ve OH^– iyonları derişimleri değişebilir. Bu durumda pH ve pOH değerleri de değişir.
• Sıcaklık sabit ise K_çç yani K_a ya da K_b denge sabitleri değerleri değişmez.
• Sabit sıcaklıkta,
  
  dengesi kurulu, katısı ile dengede olan çözelti için aşağıdaki tabloyu inceleyiniz:

Bilgi: Çözücü ve çözünenin miktarının değiştirilmesi ile çözünürlük değişmez. çözeltinin karıştırılması ile de çözünürlük değiştirmez. Yalnız çözünmenin hızı artar.

Çözümlü Sorular

Çözünme-Çökelme Tepkimeleri video 11. sınıf Hocalara Geldik