Coğrafyanın Tarihsel Gelişimi

İlk Çağ’da Coğrafya

İlk Çağ’da coğrafya Anadolu, Mısır ve Mezopotamya’da yaşayan Mısırlı, Babilli ve Yunan filozoflarının eserlerinde geçer. Destansı yapıdaki Homer, Hekataios ve Herodot’un eserlerinde yer alır. İlk Çağ’da yaşayan Thales, Anaksimander, Hekataios, Platon ve Erotosthenes coğrafya ilminin gelişimine katkı sağlamıştır. İlk Çağ’ın sonlarında Strabon ve Coğrafya Kılavuzu eseriyle Batlamyus katkı sağlamıştır. İlk Çağ’da coğrafya çalışmaları kapsamında, Dünya’yı tasvir eden, gezginlerin notları ve bunların ışığında hazırlanan haritalar da yer alır.

Eratosthenes

• Coğrafya kelimesini ilk kullanan kişidir.
• Dünya’nın çevresini ölçmüştür.
• Döneminde bilinen Dünya’nın haritasını çizmiştir.

Thales

• Dünya’nın şekli ve yapısı hakkında fikirler öne sürmüştür.
• Güneş tutulmasıyla ilgili çalışmalar yapmıştır.

Herodot

• İnsan ve çevre ilişkilerine değinmiştir.

Aristoteles

• Ülkelerin gelişimi ve doğal kaynaklar ilişkisine değinmiştir.

Amasyalı Strabon

• Roma Dönemi’nin en ünlü coğrafyacısıdır.
• 17 ciltlik Geographica adlı eseri yazmıştır.

Orta Çağ’da Coğrafya

Avrupa’da kilisenin baskıları nedeniyle coğrafya çok fazla gelişmemiştir. Bu dönemde coğrafyaya İslam bilim insanları katkı sağlamıştır. Orta Çağ’daki coğrafya çalışmalarında İlk Çağ eserlerinden faydalanılmıştır. Araştırma ve gözlemlere dayalı eserler hazırlanmıştır. Orta Çağ’da coğrafyaya katkı sağlayanlar İslam Dünyası’nda Makdisi, İbni Hurdazbih (İslam coğrafyasının babası) Mesudi, İbn-i Sina ve Biruni’dir. Orta Asya’da Kaşgarlı Mahmut, Divânü Lugâti’t Türk eserinde Orta Asya coğrafyasına yer vermiştir. İslam bilim insanlarından Muhammed İdrisi’nin hazırladığı Kitâb-ür Rüşandi eseri ile islam coğrafyasının bilgi birikimi Batı’ya taşınmıştır.

İskenderiyeli Batlamyus (Ptoleme)

• Geographike Hyphegesis (Coğrafya Kılavuzu) adlı eseri vardır.
• Çeşitli haritalar yapmıştır.
• Eserlerinde adı geçen yerlerden bazılarının koordinatlarını göstermiştir.

El Harizmi

• Kitap Suret el Arz adlı eseri yazmıştır.

Muhammed İdrisi

• Kitab-ı Roger adlı eseri vardır.
• Dairesel bir dünya haritası çizmiş ve iklim tiplerini anlatmıştır.

El Biruni

• Kanun El Maksudi adlı eseri vardır.
• Eksen eğikliği ve Dünya’nın boyutları ile ilgili çalışmalar yapmıştır.

İbn-i Batuta

• Hindistan ve İslam dünyasının büyük kısmını gezerek edindiği bilgileri seyahatnamesinde toplamıştır.

İbn-i Haldun

• Mukaddime adlı eseri yazmıştır.
• Orta Çağ’da coğrafya biliminin gelişmesine Makdisi, Mesudi, Uluğ Bey, İbn-i Hurdazbih ve Marco Polo gibi coğrafyacılar katkı sağlamıştır.

Piri Reis

• Kitab-ı Bahriye adlı eseri yazmıştır.

Evliya Çelebi

• Seyahatname adlı eseri yazmıştır.

Katip Çelebi

• Cihannüma adlı eseri yazmıştır.

Yeni Çağ ve Yakın Çağ’da Coğrafya

Avrupa’daki Reform ve Rönesans hareketlerinden sonra coğrafya gelişmeye başlamıştır. Bu dönemde islam coğrafyasına ait eserler incelenmiştir. Ayrıca pusulanın bulunması, denizciliğin gelişmesi Avrupa’da coğrafyanın gelişimine olumlu yansımıştır. Fiziki coğrafyanın
kurucusu sayılan Alexander Van Humbold ve beşeri coğrafyanın kurucusu sayılan Carl Ritter modem coğrafyanın gelişmesinde önemli rol almışlardır.

Bartelmi Diaz

• 1488 yılında Ümit Burnu’nu keşfetti.

Vasco da Gama

• 1497’de Hindistan’a deniz yolu ile ulaştı.

Kristof Kolomb

• 1492’de Amerika kıtasını keşfetti.

Magellan ve Del Cano

• Dünya’nın etrafını dolaşmaya çıkmışlardır. Yolculuğu Del Cano tamamladı.

Ortelius

• Theatrum Orbis Terrarum adı verilen 70 haritadan oluşan ilk Dünya haritasını yapmıştır.

Yakın Çağ’da Coğrafya

• Coğrafya bilimi bölümlere ayrılmaya başlamıştır.
• Coğrafyanın metodolojisi oluşmaya başlamıştır.
• Bilimsel amaçlı geziler artmıştır.
• Olay ve olguların sebep ve sonuçları karşılaştırılmıştır.
• Alman bilim insanları ön planda olmuştur.

Alexander Von Humboldt

• Fiziki coğrafyanın kurucusudur.
• Cosmos adlı eseri vardır.

Carl Ritter

• Beşeri coğrafyanın kurucusudur.
• Coğrafya İlminde Tarihi Esaslar ve Mukayeseli Genel Coğrafya adlı eseri vardır.

Fredrich Ratzel

• Siyasi coğrafyanın kurucusudur.
• Antropocoğrafya (Beşeri Coğrafya) adlı eseri vardır.

P. Vidal de la Blache

• Bölgesel coğrafyanın öncüsü olmuştur.

Carl Ortwin Sauer

• Kültürel coğrafyanın öncüsü olmuştur.

Osmanlı’da Coğrafya

Osmanlı’da askeri hareketlilik coğrafyanın gelişmesine katkı sağlamıştır. II. Meşrutiyet’ten sonra medreselerde coğrafya ders olarak okutulmuştur. Eski medeniyetlere ait eserler ilk defa Fatih Sultan Mehmet Dönemi’nde Osmanlıcaya çevrilmiştir. Daha sonra bu eserlerin sayısı artmıştır. Denizcilerin yaptığı araştırmalar ve haritalar coğrafyanın gelişmesini sağlamıştır. Bunlardan en ünlüleri Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’sidir. Gezgimerin seyahatnameleri Osmanlı toprakları içindeki coğrafi özellikler hakkında bilgi verir. En iyi örneği Evliya Çelebi’nin Seyahatname adlı eseridir.

Türkiye’de Coğrafya

Ülkemizde coğrafya 20. yüzyılın başlarında gelişmiştir. Avrupa’dan gelen yabancı bilim insanları ve Avrupa’da eğitim görmüş Türk bilim insanları coğrafyanın temellerini atmıştır. Faik Sabri Duran, Ali Mecit Arda, Hamit Sadi Selen, Cemal Arif Alagöz, Besim Darkot, İbrahim Hakkı Akyol, Reşat İzbırak, Sırrı Erinç, Oğuz Erol coğrafyanın gelişmesine katkı sağlamıştır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Aşağıdakilerden hangisi Coğrafya biliminin Eski Çağ’da gelişmesinde etkili olan unsurlardan biridir?

A) Denizcilik faaliyetleri
B) Feodal sistemin yayılması
C) Savaşların artması
D) Tarımsal faaliyetlerin azalması
E) Göçebe yaşam tarzı

Çözüm:
Eski Çağ’da coğrafya biliminin gelişmesinde denizcilik faaliyetleri önemli bir rol oynamıştır. Ticaret yollarını keşfetmek, yeni yerler bulmak ve haritalama faaliyetleri coğrafya biliminin gelişimine büyük katkı sağlamıştır.

Cevap: A

---

Soru 2:
Orta Çağ’da İslam dünyasında coğrafya biliminin gelişmesine en çok katkı sağlayan bilim insanı kimdir?

A) Aristo
B) Ptolemaios
C) İbn Battuta
D) Platon
E) El-Harezmi

Çözüm:
Orta Çağ’da İslam dünyasında coğrafya biliminin gelişmesine büyük katkı sağlayan isimlerden biri İbn Battuta’dır. Yaptığı uzun seyahatler ve gözlemler sonucunda coğrafya alanında önemli eserler kaleme almıştır.

Cevap: C

---

Soru 3:
Coğrafya biliminin gelişimi açısından aşağıdaki icatlardan hangisi en fazla katkı sağlamıştır?

A) Matbaanın icadı
B) Barutun kullanımı
C) Pusulanın bulunması
D) Tekerleğin icadı
E) Takvimin geliştirilmesi

Çözüm:
Pusulanın icadı, coğrafya biliminin ve denizcilik faaliyetlerinin gelişimine büyük katkı sağlamıştır. Pusula, denizcilerin yönlerini bulmalarını kolaylaştırmış ve yeni yerlerin keşfedilmesine olanak tanımıştır.

Cevap: C

---

Soru 4:
Coğrafya bilimiyle ilgili olarak Avrupa’da büyük gelişmelerin yaşandığı dönem hangisidir?

A) Orta Çağ
B) Rönesans
C) Feodal Dönem
D) İlk Çağ
E) Yeni Çağ

Çözüm:
Coğrafya bilimi, özellikle Rönesans döneminde büyük gelişmeler kaydetmiştir. Bu dönemde bilimsel çalışmalar hız kazanmış, haritacılık ve keşifler alanında önemli adımlar atılmıştır.

Cevap: B

---

Soru 5:
Coğrafya biliminin gelişmesine aşağıdaki gelişmelerden hangisi doğrudan katkı sağlamamıştır?

A) Keşifler Çağı
B) Pusulanın icadı
C) Haritacılığın ilerlemesi
D) Matbaanın icadı
E) Feodalizmin güçlenmesi

Çözüm:
Feodalizmin güçlenmesi, coğrafya biliminin gelişimine doğrudan katkı sağlamamıştır. Coğrafya bilimi, keşifler, pusula ve haritacılık gibi gelişmelerle büyük ilerleme kaydetmiştir.

Cevap: E