9. Sınıf Coğrafi Koordinatlar Testleri
9. Sınıf Coğrafi Koordinatlar Ders Notu
Coğrafi koordinat sistemi, dünya üzerindeki bir noktanın yerini ve zamanına bağlı özelliklerini belirlemek için kullanılan bir sistemdir.
Paralel:
Ekvator çizgisine paralel olarak uzanan ve meridyenlere dikey olan hayali dairelerdir.
Paralel dairelerinin temel özellikleri şunlardır:
- Başlangıç noktası Ekvator’dur. Ekvator, dünyanın en uzun paraleli olup, kuzeyinde Kuzey Yarım Küre, güneyinde ise Güney Yarım Küre bulunur.
- Her iki ardışık paralel arasında 1 derecelik açı farkı vardır.
- Paraleller arasında mesafe sabittir ve yaklaşık 111 km’dir.
- Ekvator’dan kutuplara gidildikçe paralel dairelerinin uzunluğu küçülür.
- Kuzey ve Güney Yarım Küre’de 90’ar paralel bulunur, toplamda 180 paralel mevcuttur.
Enlem ve Enlem Etkileri
Bir noktanın Ekvator düzlemine olan açısal uzaklığına enlem denir. Enlemler derece, dakika ve saniye olarak ölçülür. Dünya üzerindeki her noktanın enlem değeri farklıdır.
Enlem Etkisi:
- Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe Güneş ışınlarının geliş açısında değişiklikler olur ve buna bağlı olarak çeşitli etkiler ortaya çıkar:
- Sıcaklık azalır, sıcaklık kuşakları belirginleşir, denizlerin sıcaklığı ve tuzluluk oranı düşer.
- Bitki örtüsü, hayvan türleri ve toprak yapısı değişir. Tropikal bölgelerden kutuplara doğru gidildikçe orman yapısı değişir.
- Tarım ve yerleşme sınırları, kutuplara yaklaştıkça daha da daralır.
- Aynı enlem üzerinde yer alan bölgelerde gece ve gündüz süreleri birbirine eşittir. Kutuplara doğru gidildikçe gece ve gündüz sürelerinde farklılıklar artar.
- Gölge uzunluğu ve çizgisel hız, enleme bağlı olarak değişir.
- Kutuplara yaklaştıkça yerçekimi etkisi artar.
Meridyen:
Meridyenler, kuzey ve güney kutuplarını birleştiren ve paralelleri dik olarak kesen hayali yarım dairelerdir.
Meridyenlerin temel özellikleri şunlardır:
- Başlangıç meridyeni İngiltere’deki Greenwich Gözlemevi’nden geçer ve dünya yüzeyini doğu ve batı olarak iki eşit parçaya böler. Doğu tarafı Doğu Yarım Küre, batı tarafı ise Batı Yarım Küre olarak adlandırılır.
- İki ardışık meridyen arasında 1 derecelik açı farkı vardır.
- Ekvator üzerindeki ardışık iki meridyen arasındaki mesafe 111 km’dir. Kutuplara yaklaştıkça bu mesafe azalır.
- Tüm meridyenlerin uzunlukları eşittir ve tam bir çember oluştururlar.
- Doğu ve Batı Yarım Küre’de toplam 360 meridyen yayı bulunur.
- Bir meridyenin karşısındaki yarım kürede, onu tamamlayan bir başka meridyen vardır.
Boylam ve Boylamın Etkisi
Bir merkezin Başlangıç Meridyeni’ne olan uzaklığı boylam ile ifade edilir. Her bir boylam derecesi yerel saat farklarını belirler. Aynı boylamda yer alan yerlerde saat dilimi aynıdır; farklı boylamlar ise saat farkları oluşturur.
