Çevresel sinir sistemi, beyin ve omuriliği vücudun diğer kısımlarına bağlayan sinirlerden ve ganglionlardan oluşur.

Dikkat: Özellikle çevresel sinir sistemindeki nöronların bir araya gelmiş aksonlarından oluşan lifsi yapıya sinir adı verilir. Demet şeklindeki bu yapılar bağ dokusuyla sarılmıştır. Çevresel sinir sisteminde, nöronların gövdelerinden oluşmuş kümelere ganglion (sinir düğümü) denir.

Çevresel sinir sisteminde omurilikten çıkan sinirlere omurilik sinirleri, beyinden çıkan sinirlere ise kafa sinirleri denir. Omurilik sinirleri 31 çifttir ve bunlar omurlar arası açıklıklardan çıkarak çevreye dağılır. Omurilik sinirlerinden birisi siyatik siniridir. 4. ve 5. bel omurları arasından çıkıp ayak topuklarına kadar uzanan bu sinir, vücudun en geniş ve en uzun siniridir. Kafa sinirleri 12. çifttir. Bu sinirler, baştaki ve gövdenin üst kısmındaki organlara dağılır. Kafa sinirlerinin 10.’su vagus adını alır. Vagus; solunum, dolaşım ve sindirim sistemine etki eden önemli bir sinirdir. Çevresel sinir sistemi işlevsel farklılıktan dolayı ikiye ayrılır. Bunlar, somatik sinir sistemi ve otonom sinir sistemidir.

Somatik Sinir Sistemi

İstemli olarak yapılan hareketleri kontrol eden sinir sistemidir. Hem duyu hem de motor sinirleri kapsar. Somatik sinirlerin hücre gövdeleri merkezi sinir sisteminde bulunurken, aksonları doğrudan iskelet kaslarına gider. Konuşma, yazı yazma, koşma, şarkı söyleme gibi bilinçli yapılan hareketler, somatik sinir sisteminin kontrolünde gerçekleşir.

Otonom Sinir Sistemi

İsteğimiz dışında çalışan yapıların faaliyetlerinden sorumlu olan sinir sistemidir. Düz kaslara, kalp kasına, bezlere, iç organlara ve kan damarlarına etki eder. Çeşitli organların ve dokuların bu sistem tarafından kontrol edilmesi, homeostazi için önemlidir. Otonom sinir sisteminin başlıca merkezleri omurilik, beyin sapı ve hipotalamusta bulunur.

Dikkat: Beyin zarar görmesine rağmen otonom sinir sistemi çalışıyorsa insanın yaşamı devam eder. Bu durumda bilinçli davranışlar yapılamaz ve bitkisel hayat denilen durum ortaya çıkar.

Otonom sinir sistemi sempatik ve parasempatik olmak üzere iki bölüme ayrılır. Organların çoğuna hem sempatik hem parasempatik sinirler bağlı iken bazı organlara sadece sempatik bazılarına da sadece parasempatik sinirler bağlıdır. Sempatik ve parasempatik sinirler organlar üzerinde genellikle birbirine zıt etkilere sahiptir.