A) HAVA KİRLİLİĞİ

Atmosferde bulunan toz, zehirli gazlar, duman, kirli su buharı gibi maddelerin insan ve canlı sağlığını olumsuz etkileyecek düzeye yükselmesine hava kirliliği denir.

HAVAYI KİRLETEN ETMENLER

1. Klorofloro karbon (CFC) gazları

2. Nükleer denemeler

3. Termik santraller ve büyük yangınlar

4. Evlerde yanan kömürün neden olduğu SO₂, N₂O₅, SO₃ gibi ametal oksitleri a

5. CO₂ (karbondioksit) gazının neden olduğu sera etkisi

6. CO₂,NO₂,N₂O₅, SO₂ gibi asit yağmurlarına sebep olan gazlar.

HAVA KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEK İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

1. Fabrika ve termik santral bacalarına filtre takılması

2. Evlerin ısıtılmasında doğal gaz kullanılmalı, doğal gazın olmadığı durumlarda yüksek kaliteli kömür yakılmalı

3. Toplu taşıma araçları kullanmalı

4. Toplu taşımada fosil yakıt yerine, elektrik enerjisi kullanılan araçlar tercih edilmeli

5. Konutların ısı yalıtımı sağlanmalı ısı yalıtımı olan konutların yapımına öncelik verilmeli

6. Orman tahribatının önüne geçilmeli, ağaç dikimi teşvik edilmeli

7. Yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanacak teknolojinin kurulması ve hızlı bir şekilde yayılması

B) SU KİRLİLİĞİ

Deniz, göl, akarsu ve yeraltı sularındaki kirliliğe su kirliliği denir.

SU KİRLİLİĞİNE NEDEN OLAN ETMENLER

1. Deterjanlar ve boyalar
2. Gübreler, inorganik asitler, bazlar
3. Ağır metal katyonları ve endüstriyel atıklar

SU KİRLİLİĞİNİN ÖNLENMESİ İÇİN ALINACAK ÖNLEMLER

1. Evsel atıklar, atık toplama merkezlerine ulaştırılmalı.

2. Sanayi atıkları filtreleme, çöktürme dinlendirme gibi işlemlerden geçirildikten sonra uzaklaştırılmalı.

C) TOPRAK KİRLİLİĞİ

Plastikler, ağır metaller, gübreler, tarımsal ilaçlar, böcek öldürücüler gibi pek çok etken toprak kirliliğine neden olur.

TOPRAK KİRLİLİĞİNİ ÖNLEMEK İÇİN ALINMASI GEREKEN ÖNLEMLER

1. Toprak bilinçli olarak ilaçlanmalı ve gübrelenmeli.

2. Evsel ve endüstriyel atıklar belli bir merkezde toplanmalı.

OZON TABAKASI ETKİLERİ VE İŞLEVİ

Günümüzdeki en büyük sorunlardan birisi ozon tabakasının incelmesi yani ozon delikleridir.

Ozon miktarında ve dağılımı da yaşanan değişimler güneşten gelen zararlı radyasyonun yere kadar ulaşmasına, yeryüzündeki hava olaylarının seyrinin ve oluş şeklinin değişmesine neden olmaktadır.

Atmosferdeki ozon (O₃) tabakası güneşten gelen zararlı ultraviyole (UV) ışınlarının önemli bir kısmını engelleyerek canlıların sağlıklı yaşamasına yardımcı olur.

SERA ETKİSİ VE ZARARLARI

Atmosferdeki gazların gelen güneş ışınlarına karşı geçirgen olması nedeniyle yerkürenin beklenenden daha fazla ısınmasını sağlayan ve ısı dengesini düzenleyen bu süreç sera etkisi olarak adlandırılmaktadır. Atmosferin ısıyı tutma özelliği sayesinde yeryüzündeki suların sıcaklığı dengede kalır. Okyanus ve nehirlerin donması engellenmiş olur.

Günümüzde hava kirliliğine bağlı olarak artan karbondioksit atmosferin ısısının yükselmesine bu da küresel ısınma denen olayın gerçekleşmesine neden olur.

Sera etkisinin bu sonucundan dolayı buzullar erir, okyanusların yükselmesi sonucu toprak kayıpları meydana gelir.

Çözümlü Örnek Test Soruları: Çevre Kimyası

1. Çevre kirliliği, doğal dengenin bozulmasına yol açan kimyasal, fiziksel veya biyolojik etkenler sonucunda ortaya çıkar. Aşağıdakilerden hangisi çevre kirliliğinin kimyasal nedenlerinden biri değildir?

A) Fabrikalardan atmosfere salınan kükürt dioksit (SO₂)
B) Tarım ilaçlarının toprağa karışması
C) Plastik atıkların doğada birikmesi
D) Deprem sonucu binaların yıkılması

Cevap: D) Deprem sonucu binaların yıkılması

Çözüm: Deprem doğal bir afettir ve doğrudan çevre kirliliğine sebep olmaz. Ancak diğer seçeneklerde yer alan unsurlar (gaz salınımı, tarım ilaçları ve plastik atıklar) çevrede kimyasal kirliliğe neden olur.

---

2. Fosil yakıtların yanması sonucu atmosfere yayılan gazlardan biri de karbon dioksittir (CO₂). Karbon dioksit miktarındaki artışın aşağıdaki çevresel etkilerden hangisine sebep olması beklenir?

A) Asit yağmurlarının oluşması
B) Ozon tabakasının delinmesi
C) Küresel ısınmanın artması
D) İçme suyu kaynaklarının kirlenmesi

Cevap: C) Küresel ısınmanın artması

Çözüm: Karbon dioksit (CO₂), sera gazları arasında yer alır ve atmosferde birikerek küresel ısınmaya yol açar. Bu da buzulların erimesi ve iklim değişikliklerine neden olur. Asit yağmurlarına neden olan gazlar ise genellikle SO₂ ve NOₓ gibi kirleticilerdir.

---

3. Aşağıdaki insan faaliyetlerinden hangisi su kirliliğine neden olan başlıca faktörlerden biridir?

A) Endüstriyel atıkların arıtılmadan suya bırakılması
B) Karbondioksit salınımının artması
C) Orman yangınlarının çoğalması
D) Geri dönüşüm uygulamalarının yaygınlaşması

Cevap: A) Endüstriyel atıkların arıtılmadan suya bırakılması

Çözüm: Fabrikalar tarafından kullanılan kimyasal maddelerin arıtılmadan su kaynaklarına bırakılması, su kirliliğine yol açar. Bu durum su ekosistemini ve canlıları olumsuz etkiler.

---

4. Ozon tabakasının incelmesine neden olan kimyasal bileşikler aşağıdakilerden hangisidir?

A) Karbondioksit (CO₂) ve metan (CH₄)
B) Kloroflorokarbonlar (CFC’ler)
C) Sülfür dioksit (SO₂) ve azot oksitler (NOₓ)
D) Amonyak (NH₃) ve hidrojen sülfür (H₂S)

Cevap: B) Kloroflorokarbonlar (CFC’ler)

Çözüm: Kloroflorokarbonlar (CFC’ler), özellikle eski tip soğutucularda ve spreylerde kullanılan gazlardır. Atmosfere salındığında ozon (O₃) moleküllerini parçalayarak ozon tabakasının incelmesine neden olurlar.

---

5. Asit yağmurlarının oluşumunda etkili olan gazlar aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Oksijen (O₂) ve azot (N₂)
B) Karbon dioksit (CO₂) ve metan (CH₄)
C) Kükürt dioksit (SO₂) ve azot oksitler (NOₓ)
D) Hidrojen (H₂) ve helyum (He)

Cevap: C) Kükürt dioksit (SO₂) ve azot oksitler (NOₓ)

Çözüm: Fosil yakıtların yanması sonucu atmosfere salınan SO₂ ve NOₓ gazları, su buharı ile reaksiyona girerek sülfürik asit (H₂SO₄) ve nitrik asit (HNO₃) oluşturur. Bu asitler yağışlarla yeryüzüne iner ve asit yağmurlarına neden olur.