ÇEKİM EKLERİ

Eklendiği sözcüğün anlamında değişiklik yapmayan eklerdir. Eklendiği sözcüğün diğer sözcüklerle anlam ilişkisi kurmasını sağlar.

1. Durum (Hâl) Ekleri

İsimlere eklenerek onların durumlarını (belirtme, yönelme, bulunma, ayrılma) gösteren eklerdir.

Cümle: Sabahleyin okula gittim.
Açıklama: “Okul” sözcüğüne -a yönelme hali eki eklenmiştir. Bu ek, hareketin yöneldiği yeri belirtir.

A. Belirtme Durumu (Hâli):

-i / -ı / -u / -ü ekleriyle yapılır. İsimlere ”neyi, kimi” sorularının anlamını karşılayacak şekilde belirtme durum anlamı katar.

• Aldığım kitabı (neyi) masanın üstünde unuttum.
• Arkadaşlarım Ayşegül’ü (kimi) çağırmışlar.

Uyarı
Belirtme hâl eki “-i” ile iyelik eki olan “-i” birbirine karıştırılmamalıdır. “-i” eki alan sözcüğün başına “onun” sözcüğü getirdiğimizde anlamlı oluyorsa ek, iyelik ekidir; anlamsız oluyorsa belirtme hâl ekidir.

Örnek

• (Onun) Kitabı rafa yerleştirir misin? Anlamsız oldu, o hâlde “-i”, belirtme hâl ekidir.
• (Onun) Kitabı dün bende kalmış. Anlamlı oldu, o hâlde “-i”, iyelik ekidir.

B. Yönelme Durumu (Hâli)

-a / -e ekleriyle yapılır. İsimlere “nereye, kime” sorularının anlamını karşılayacak şekilde yönelme durum anlamı katar.

• Bu hafta sonu İstanbul’a (nereye) bir gezi düzenlenecek.
• Okul çıkışında babaanneme (kime) uğradım.

C. Bulunma Durumu (Hâli):

-da / -de / -ta / -te ekleriyle yapılır. İsimlere “nerede, kimde” sorularının anlamını karşılayacak şekilde bulunma durum anlamı katar.

• Evden çıkarken şemsiyemi evde (nerede) bıraktım.
• En sevdiğim kitabımı Murat’ta (kimde) unuttum.

D. Ayrılma Durumu (Hâli):

-dan / -den / -tan / -ten ekleriyle yapılır. İsimlere “nereden, kimden” sorularının anlamını karşılayacak şekilde ayrılma durum anlamı katar.

• Arabalar hızlı bir şekilde sokaktan (nereden) geçiyor.
• Okuyacağım kitapların hepsini Elif’ten (kimden) aldım.

Bir isim, durum (hâl) eklerinden hiçbiriyle çekimlenmemişse “yalın durumda” kabul edilir.

Bu kitaplar seni bir süre idare eder. (Durum eki almadığı için yalın durumdadır.)

E. Yalın Hâl

Kalın yazılı sözcükler herhangi bir hâl ekini almadığı için yalın hâldedir.

Örnek
Bu aralar yeni bir telefon alabilecek durumda değilim.
Odamdaki çiçek, hiç beklemediğim anda yeni yaprak açtı.

2. İyelik (Aitlik) Ekleri

İsimlere eklenerek onun ”kime” ya da “neye” ait olduğunu bildiren eklerdir. İyelik eki alan isimler “kimin, neyin” sorularına cevap olacak şekilde çekimlenir. İyelik eki alan bir isimde “benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” anlamlarından biri oluşur.

• Okulda çok iyi bir arkadaşım var. (Kimin arkadaşı?) (Benim arkadaşım)
• Saçların bugün çok güzel olmuş. (Kimin saçları?) (Senin saçların)
• Dün top oynarken Ahmet’in kafası acımış. (Kimin kafası?) (Onun—Ahmet’in kafası)
• Bütün okulda bizim başarımız konuşuluyor. (Kimin başarısı?) (Bizim başarımız)
• Projeniz bu yıl bir yarışmaya katılacakmış. (Kimin projesi?) (Sizin projeniz)
• Dün sabah Ayşelerin arabaları bozulmuş. (Kimin arabası?) (Onların—Ayşe’lerin-arabaları)

Bir isme getirilen —ı / —i / —u / —ü ekleri “neyi, kimi” sorularına cevap veriyorsa “belirtme durum eki”, “neyin, kimin” sorularına cevap
veriyorsa “iyelik eki”dir.

O evi bugün satılığa çıkarmışlar. (Neyi satılığa çıkardılar? = Belirtme durum eki)
Yazı yazarken bir anda kalemi kırıldı. (Kimin kalemi kırıldı? = İyelik eki)

Uyarı

Bir sözcükte iyelik eki olup olmadığını anlamak için sözcükten önce “benim, senin, onun, bizim, sizin, onların” sözcüklerinden uygun olanlarından biri getirilir. Cümlenin anlamında bozulma olmuyorsa iyelik ekidir.

Örnek

• Evimizde herkesin katıldığı bir kahvaltı yaptık.
  “Bizim evimiz” anlamı olduğu için iyelik eki vardır.

Cümle: Bu kitabım bana dedemden kaldı.
Açıklama: Burada “kitap” sözcüğüne -ım iyelik eki eklenmiştir. Bu ek, nesnenin kime ait olduğunu gösterir.

3. Tamlayan (İlgi) Ekleri

Bir ismin başka bir isimle ilgili olma durumunu belirten “-ın, -in, -un, -ün, -nın, -nin, -nun, -nün” eklerine ilgi eki denir. Bu ekleri alan sözcük belirtili isim tamlamalarında tamlayan görevinde kullanıldığı için tamlayan eki diye de adlandırılır.

• Arkadaşlar da benim kitaplarımı okuyorlar.
• Her şeyden önce bizim sözümüzü dinler.
• Eşyalarımı senin dolabına koyabilir miyim?
• Basketbol maçları sizin okulda yapılacak.
• Evin kapısı ardına kadar açıktı.
• Bu çalışma onların eseri olacak.

4. Çoğul (Çokluk) Ekleri

Eklendikleri isimlerin sayı bakımından çokluğunu ifade eden “-lar/-ler” ekleri çoğul ekleridir. Çoğul ekler sadece isim ve isim soylu sözcüklere gelir.

• Gökyüzünden kuşlar geçiyor kanat çırparak.
• Sınav kağıdında bazı yanlışlar göze çarpıyordu.

Not: -lar / -ler eki her zaman çoklu anlamı katmaz, ”saygı, yaklaşık, abartma, aile, millet” gibi anlamlar da katar

• Bu toplantıya Ayşe Hanımlar da katılacakmış. (Saygı)
• 5 yaşlarında bir çocuk kapıda bekliyor. (Yaklaşık)
• Bugün dünyalar kadar işi olduğunu söylüyor. (Abartma)
• Akşam yemeğine amcamlar gelecek. (Aile)
• Türklerin dünya kültürüne büyük katkısı olmuştur. (Millet)

Çokluk eki: İsimlere eklenen “-lar, -ler” eki çokluk (çoğul) anlamı katmak için kullanılır.
Örneğin, “Bisikletler güzelmiş.” cümlesinde “-ler” eki, bisiklet sözcüğünü çoğul yaparak çokluk anlamı katmıştır.

Kişi eki: Fiillere eklenen “-lar, -ler” eki ise çoğul değil, öznenin birden fazla kişi olduğunu belirtir.
Örneğin, “Dün akşam bize geldiler.” cümlesinde “-ler” eki, gelen kişilerin birden fazla olduğunu belirtir ama çoğul anlam katmaz.

Cümle: Çocuklar bahçede oyunlar oynuyor.
Açıklama: “Oyun” sözcüğüne -lar çokluk eki eklenmiştir. Bu ek, sözcüğün birden fazla olduğunu belirtir.

5. Soru Eki

Eklendiği sözcüğe soru anlamı katan “mı, mi, mu, mü” ekine soru eki denir. Bu ek kendisinden önceki sözcükten ayrı yazılır ve sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlüsü değişir.

Örnek
Okul kıyafetlerini de hazırladın mı?
Kargodan gelen paketleri taşımama yardım eder misin?

Uyarı
Soru eki, cümleye soru anlamı dışında zaman, pekiştirme ve koşul anlamı da katabilir.

Örnek
Tahtaya çıktım mı heyecandan söyleyeceklerimi de unuturum. (Zaman)
Yeni defterlerimiz, güzel mi güzel bilgilerle doluydu. (Pekiştirme)
Yemeklerin akşamdan hazırlandı mı kolayca yetişebilir. (Koşul)

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1
Aşağıdaki kelimelerden hangisinde bulunma (–de) eki vardır?

A) Kitapta
B) Kitaplar
C) Kitapları
D) Kitabım

Cevap: A
“Kitapta” kelimesinde, bulunma hali olan “–de” eki kullanılmıştır.

---

Soru 2
Aşağıdaki cümlede hangi kelimede yönelme (–e) eki vardır?
“Bahçeye gidip çiçekleri suladı.”

A) Bahçeye
B) Gidip
C) Çiçekleri
D) Suladı

Cevap: A
“Bahçeye” kelimesinde yönelme hali eki olan “–e” eki kullanılmıştır.

---

Soru 3
Hangisinde tamlayan eki olan “-ın” eki bulunmaktadır?

A) Evin kapısı
B) Çiçek bahçesi
C) Kalemin ucunda
D) Şehrin parkında

Cevap: A
“Evin” kelimesinde “–ın” tamlayan eki kullanılmıştır.

---

Soru 4
Aşağıdaki kelimelerden hangisi iyelik eki almıştır?

A) Kalemler
B) Defterimiz
C) Kapıda
D) Evde

Cevap: B
“Defterimiz” kelimesinde “–imiz” iyelik eki vardır.

---

Soru 5
“Ali’nin defteri masada.” cümlesinde altı çizili kelimedeki çekim eki aşağıdakilerden hangisidir?

A) Belirtme hali eki
B) İyelik eki
C) Tamlayan eki
D) Yönelme eki

Cevap: C
“Ali’nin” kelimesinde tamlayan eki olan “–in” eki kullanılmıştır.

---

Soru 6
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çoğul eki kullanılmıştır?

A) Ağaçlar yeşillendi.
B) Bahçeye çiçek ekti.
C) Evde misafir var.
D) Sokaklar boş kaldı.

Cevap: A
“Ağaçlar” kelimesinde çoğul eki olan “–lar” eki kullanılmıştır.

---

Soru 7
“Arkadaşım yarın bize gelecek.” cümlesinde “bize” kelimesinde hangi çekim eki vardır?

A) Yönelme eki
B) İyelik eki
C) Belirtme hali eki
D) Tamlayan eki

Cevap: A
“Bize” kelimesinde yönelme eki olan “–e” eki kullanılmıştır.

---

Soru 8
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bulunma hali eki (–de) kullanılmıştır?

A) Kitaplık evde kalmış.
B) Kitapları masaya bıraktı.
C) Kalemi çantasına koydu.
D) Kalemler bitti.

Cevap: A
“Evde” kelimesinde bulunma hali eki olan “–de” eki vardır.