Çatı Uyuşmazlıkları

Bir cümlede hem edilgen hem de etken çatılı bir fiilin veya fiilimsinin bir arada kullanılmasından kaynaklanan uyuşmazlıktır.

Aynı özneye bağlanan fiil ya da fiilimsilerin ya etken ya da edilgen olması gerekir.

Etken öznenin edilgen bir fiil ya da fiilimsiye bağlanması, sözde öznenin de etken bir fiil ya da fiilimsiye bağlanması anlatım bozukluğu sebebidir.

“Polis, tanıkları konuşturarak katil bulundu.” cümlesinde “konuşturarak” sözcüğü etken, “bulundu” edilgen çatılıdır; bu yüzden uyuşmazlık vardır. “bulundu” sözcüğü “buldu” biçimine getirilirse cümle düzelir.

“Okul yönetimlerine talimat vererek sorun çözülmek istendi.” cümlesinde “vererek” sözcüğü etken, “çözülmek” ve “istendi” edilgen çatılıdır; bu yüzden uyuşmazlık vardır. “vererek” sözcüğü “verilerek” biçimine getirilirse cümle düzelir.

”Büyük bir emek harcayarak kazanılan başarılar insanı mutlu eder.” cümlesinde “harcayarak” sözcüğü etken, “mutlu eder” ise edilgen çatılıdır; bu yüzden uyuşmazlık vardır. “harcayarak” sözcüğü “harcanarak” biçimine getirilirse cümle düzelir.

• Raflardaki kitaplar bir kenara ayrılarak depoya taşıdı.
  • Neden: “Kitaplar” öznesi için “taşındı” şeklinde edilgen bir fiil kullanılmalı. Ancak “taşıdı” fiili etken olduğu için özne ile fiil uyumsuzdur.
  • Doğru Hali: Raflardaki kitaplar bir kenara ayrılarak depoya taşındı.
• Romanın yazıldığı dönem göz önüne aldığında dönemine ışık tuttuğu anlaşılacaktır.
  • Neden: Cümlede “aldığında” fiili özneye (roman) uymaz. “Göz önüne alındığında” gibi edilgen bir yapı kullanılmalı.
  • Doğru Hali: Romanın yazıldığı dönem göz önüne alındığında, romanın dönemine ışık tuttuğu anlaşılacaktır.
• Şehrimizin iyi tanıtılmasıyla turist sayısında artış sağladı.
  • Neden: “Artış sağladı” fiili etken yapıda olup, özneye uymamaktadır. “Artış sağlandı” gibi edilgen bir yapı kullanılmalı.
  • Doğru Hali: Şehrimizin iyi tanıtılmasıyla turist sayısında artış sağlandı.
• Dershaneden çıkıp otobüse binilirken dikkatli olmalısın.
  • Neden: “Binilirken” fiili edilgen yapıdadır, ancak “dikkatli olmalısın” ifadesi etken yapıdadır. Bu iki fiil arasında uyumsuzluk var.
  • Doğru Hali: Dershaneden çıkıp otobüse binerken dikkatli olmalısın.
• Artık Konya’da da tramvayla yolculuk yapılmaya başladı.
  • Bu cümlede herhangi bir bozukluk yoktur. Yapısı doğru.
• Kısa zamanda inceleyip hazırlanan bu kitapta birçok hata vardı.
  • Neden: “İnceleyip” fiili etken yapıdadır, ancak “hazırlanan” fiili edilgen yapıdadır. Bu ikisi arasında uyumsuzluk vardır.
  • Doğru Hali: Kısa zamanda incelenip hazırlanan bu kitapta birçok hata vardı.
• Çöp tenekesinde ve küllükte yırtıp atılmış birçok müsvedde vardı.
  • Bu cümlede herhangi bir bozukluk yoktur. Yapısı doğru.
• Biraz dikkatli bakınca tablonun sahte olduğu kolayca anlaşılır.
  • Bu cümlede herhangi bir bozukluk yoktur. Yapısı doğru.