Çarlık Rusya’nın Kazanç Elde Ettiği Antlaşmalar

1768-1914 arası dönemde Osmanlı Devleti’nin en büyük stratejik rakibi Çarlık Rusya’sıydı. Daha önceki konularda da değinildiği gibi Çarlık Rusya’nın güneye, sıcak denizlere inme politikasını gerçekleştirme çabası Osmanlı-Rus savaşlarının temel nedenini de oluşturmuştur.

Bu dönemde iki taraf arasında imzalanan antlaşmaların Rusya’ya sağladığı faydaları kısaca şu şekilde ifade edebiliriz:

1774 Küçük Kaynarca Antlaşması;

Karadeniz’de donanma ve tersane bulundurabilme, kapitülasyonlardan faydalanma, Osmanlı ülkesinde istediği yerde konsolosluk açabilme, savaş tazminatı alma, Kırım’ı Osmanlı Devleti’nden koparıp bağımsız bir devlet haline getirerek ve Azak Kalesi’ni alarak Karadeniz’den güneye inme politikasının ilk merhalesini gerçekleştirme, 1775 yılında antlaşmanın değiştirilmiş Fransızca metnine Ortodoks Hristiyanların koruyuculuğunu üzerine aldığını belirten maddeyi koydurarak güç elde etme.

1779 Aynalıkavak Tenkihnamesi;

Bu antlaşma ile Rus yanlısı Şahin Giray’ın Kırım Hanı olduğunu Osmanlı Devleti kabul etmiştir.

1792 Yaş Antlaşması;

Osmanlı Devleti Kırım’ın Rusya’ya ait olduğunu kabul etti.

1812 Bükreş Antlaşması;

Rusya bu antlaşmada Sırplara ayrıcalık verilmesini sağlayarak Balkan coğrafyası üzerindeki gücünü artırmıştır.

1829 Edirne Antlaşması;

Yunanistan’ın bağımsız olması, Eflak, Boğdan ve Sırbistan’a özerklik verilmesi Rusya’nın Balkanlar’daki etkisini iyice artırmıştır. Ayrıca Rus ticaret gemilerinin Boğazlar’dan serbestçe geçmesi ve Rusya’nın savaş tazminatı alacak olması önemli ekonomik kazanımlardır.

1833 Hünkâr İskelesi Antlaşması;

Rusya bu antlaşma ile Karadeniz’deki güvenliğini sağlamış, Boğazlar’dan serbest geçiş hakkı elde etmiştir.

1856 Paris Antlaşması;

Bu antlaşma Rusya için elde ettiği kazanımların büyük bir kısmını kaybettiği bir antlaşma olsa da Osmanlı Devleti’nin Karadeniz kıyısında donanma ve tersane bulunduramayacak olması Rusya lehine bir maddedir.

1878 Ayastefanos (Yeşilköy) Antlaşması;

Osmanlı Devleti bu antlaşma ile Balkanlar’da büyük ölçüde toprak kaybediyor böylece Rusya’nın Balkanlar üzerinden güneye inmesinin önü açılıyordu. Ayrıca Rusya Osmanlı Devleti’nden savaş tazminatı da alıyordu. Ancak Avrupalı büyük devletler bu duruma karşı çıktığı için Ayastefanos Antlaşması uygulanamamıştır.

1878 Berlin Antlaşması;

Bu antlaşma ile Rusya doğuda Kars, Ardahan ve Batum’u almış, Doğu Anadolu’da Ermeniler lehine ıslahatların yapılmasını isteyerek bu bölgedeki etki alanını artırma yoluna gitmiştir. Balkanlar’da Sırbistan, Karadağ ve Romanya’nın bağımsız olması Rusya’nın bu coğrafya üzerindeki Panortodoks ve Panslavist politikalarını uygulamasını kolaylaştırmıştır.

(Ayastefanos Antlaşması’nın 16. maddesinde ve Berlin Antlaşması’nın 61. maddesinde Ermeniler lehine ıslahatların yapılmasının talep edilmesi Ermeni Meselesi’nin uluslararası bir sorun haline gelmesine neden olmuştur.)