Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Fiziki Faktörler
Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Biyolojik Faktörler
Canlıların Yeryüzüne Dağılışını Etkileyen Paleocoğrafya
Canlıların günümüzdeki dağılışında Dünya’nın jeolojik geçmişi boyunca meydana gelen çeşitli değişimler etkili olmuştur. Geçmiş jeolojik devirlerde meydana gelen bazı olay ve oluşumlar günümüzdeki canlı yaşamı üzerinde önemli etkiye sahiptir. Paleocoğrafya etkileri olarak isimlendirilen geçmiş jeolojik dönemlerdeki olaylar, kıtaların kayması, iklim değişiklikleri ve deniz seviyesindeki değişimler ana başlıklar altında toplanabilir.
a. Kıtaların Kayması
Günümüzden yaklaşık 225 milyon yıl önce yeryüzünde Pangea adı verilen tek bir süper kıta vardı. Günümüze kadar geçen süreçte bu kıta parçalanmış ve birden çok kıtaya bölünmüştür Kıtaların hareket etmesiyle kara ve denizlerin dağılışında büyük değişiklikler meydana gelmiştir.
Kıtaların birbirlerinden uzaklaşmaları, bitki ve hayvanların etkileşimlerini ve göç yollarını etkilemiştir. Bu durum aralarında büyük su kütleleri bulunan karalarda farklı canlı türlerinin gelişmesine yol açmıştır. Kıtaların birbirlerine yaklaşmaları, daha önce bir arada bulunmayan canlıların birbirleriyle karşılaşarak etkileşim içinde olmalarına neden olurken, kıtaların birbirinden uzaklaşması sonucunda ise yeni izole alanlar ortaya çıkmakta ve daha önce etkileşim içinde olan canlılar arasındaki etkileşimin ortadan kalkmasına neden olabilmektedir.
b. İklim Değişikliği
İklim, canlıların yeryüzüne dağılışını etkileyen en önemli faktördür. Jeolojik süreç içerisinde doğal nedenlerden dolayı iklim değişimleri meydana gelmiştir. İklim değişimleri sonucunda bazı canlılar yeni ortam koşullarına uyum sağlarken bazıları da yeni koşullara uyum sağlayamayarak yer değiştirmiş veya yok olmuşlardır.
Buzul çağlarında buzulların yayıldıkları alanlar genişlemiş ve kara hayvanlarının yaşam alanları daralmıştır. Sıcak ve nemli dönemlerde ise biyoçeşitlilik artmıştır.
Günümüzde insan faaliyetlerine bağlı olarak olağan süreçten çok daha hızlı şekilde gerçekleşen küresel iklim değişimlerinin de canlılar üzerindeki etkileri görülmeye başlanmıştır.
Coğrafi şartların değişmesi durumunda canlıların yaşamlarını sürdürebilmeleri için iki alternatifleri vardır.
1. Yeni şartlara adapte olma
2. Yaşam koşullarına en uygun başka bir alana göç etme
Bu ikisini başaramayan canlıların önce sayısı azalır sonra da nesli tükenir.
Yaklaşık 20 bin yıl önce son buzul devrinin sona ermeye başlamasıyla küresel ölçekte iklim değişimleri meydana geldi. Bu süreçte Dünya’nın ortalama sıcaklığı günümüzde 9oC’den 14,7oC’ye yükselmiştir. Bu artışın 1oC’si son yüzyılda gerçekleşmiştir. Bu durum pek çok canlı türünün göç ederek yeryüzünde yer değiştirmesine veya soylarının tükenmesine neden olmuştur.
Çeşitli nedenlere bağlı olarak deniz seviyesinde meydana gelen değişimler başta denizel alanlarda yaşayan canlılar ile kıyı bölgeleri olmak üzere canlıların yeryüzündeki dağılışında önemli etkiye sahiptir.
Deniz seviyesinde değişimlere neden olan başlıca olaylar şunlardır;
- Kıtaların kayması,
- Epirojenik hareketler (karaların alçalması veya yükselmesi),
- İklim değişimleridir.
Belirtilen durumlara bağlı olarak deniz seviyesinde meydan gelen değişimler sonucunda deniz ve karaların alanları değişim göstermiştir. Bu durum öncellikle deniz ve kara canlılarının yaşam alanlarının değişmesine neden olarak, yayılış alanlarını etkilemiştir. Ayrıca deniz seviyesinde meydana gelen değişimler bazı bölgelerde daha önce birbirinden kopuk olan denizlerin birbirine bağlanmasına neden olarak bu alanlar arasında tür geçişlerinin yaşanmasını sağlamıştır. Bazı alanlarda ise bunun tam tersine doğal oluşumlu boğazlar ile birbirine bağlı olan denizlerin birbirinden ayrılmasına bazı alanların ise denizden tamamen ayrılarak iç göl hâlini almasına yol açarak canlıların dağılışını etkilemiştir.
Deniz seviyesindeki değişimler denizlerdeki bazı canlı türlerinin azalmasına ya da tamamen yok olmasına neden olmuştur. Bu değişimler, okyanuslarda canlı çeşitliliğinin çok fazla olduğu mercan kayalıklarında daha çok görülür.
