Canlıların Çeşitliliği ve Sınıflandırılması 

CANLILARIN SINIFLANDIRILMASININ ÖNEMİ

Dünya üzerinde yaşayan pek çok canlı türü tanımlanmış olmasına rağmen keşfedilmemiş birkaç milyon canlı türü daha olduğunu düşünülmektedir.

Sınıflandırmanın amacı büyük bir biyoçeşitliliğe sahip canlıları belirli bir düzen içinde tanımlayarak daha kolay incelenmelerini sağlamaktır.

Canlıların sınıflandırma yapılmadan incelenmesi durumunda, canlılar hakkında yeterli ve düzenli bilgiye sahip olmama, birçok canlı ile ilgili bilginin, örneğin zehirli bir bitki, yırtıcı bir hayvan ya da hastalık yapan bir mantar gibi, gelecek kuşaklara aktarılması söz konusu olmayabilir.

Sınıflandırma ile canlıların birbiri ile ortak ve farklı özellikleri belirleneceğinden sınıflandırma yapılmadığı takdirde canlı türleri arasında akrabalık derecesi bilinemezdi.

Dünya’nın varoluşundan günümüze kadar birçok canlı türünün nesli tükenmiştir. Doğal afetler, yerküredeki jeolojik değişimler, küresel iklim değişiklikleri bu durumun doğal nedenleridir. Bunun yanında plansız şehirleşme, sanayi faaliyetleri ve kontrolsüz avlanma gibi hâlen devam eden insan kaynaklı olaylar canlıların neslinin tükenmesine neden olarak biyolojik çeşitliliği olumsuz etkilemektedir.

CANLILARIN SINIFLANDIRILMASINDA KULLANILAN ÖLÇÜT VE YAKLAŞIMLAR

1. Yapay (Ampirik, Suni) Sınıflandırma

Aristo döneminde yapılmıştır.

Canlıların,

• morfolojik (dış yapı),
• yaşama ortamı,
• analog organ benzerlikleri

dikkate alınarak yapılan sınıflandırmadır.

Analog Organ: Farklı hücre gruplarından farklılaşarak oluşan, kökenleri (orijin) farklı görevleri aynı olan organlardır.

• Örnek: Sinek kanadı ve yarasa kanadı

Homolog Organ: Aynı hücre gruplarından farklılaşan kökenleri (orijin) aynı olan, aynı veya farklı görevleri yerine getiren organlardır.

• Örnek: Balina yüzgeci, kuş kanadı, insan kolu

2. Doğal (Filogenetik) Sınıflandırma

Canlıların bilimsel sınıflandırılma yöntemidir.

Doğal sınıflandırmada canlıların,

• köken (orijin) benzerlikleri,
• akrabalık dereceleri,
• homolog yapı ortaklıkları,
• embriyonik gelişim benzerlikleri,
• anatomik (iç yapı) ve fizyolojik benzerlikleri

dikkate alınır.

CANLILARIN SINIFLANDIRILMASINDA KULLANILAN KATEGORİLER VE ARASINDAKİ İLİŞKİ

Canlıların sınıflandırılmasında hiyerarşik bir düzen içerisinde farklı basamaklar oluşturan Linneaus geliştirdiği yöntemde iki temel basamak kullanır.

1. Canlıları gittikçe daha fazla türü kapsayan hiyerarşik gruplar hâlinde sınıflandırır.

Ortak atadan gelen, yapı ve görev bakımından benzer özelliklere sahip, kendi aralarında çiftleşebilen ve çiftleştiklerinde kısır olmayan (verimli) yavrular oluşturan bireyler topluluğuna tür denir.

Not: At ve eşeğin çiftleşmesinden oluşan katır, kısır bir canlı olduğundan bir tür değildir.

Sınıflandırma basamakları basitten karmaşığa, Tür – Cins – Familya (Aile) -Takım – Sınıf – Şube – Alem şeklinde sıralanır.

Türden âleme doğru gidildikçe,

• Birey sayısı artar.
• Ortak protein ve gen sayısı azalır.
• Biyolojik çeşitlilik artar.
• Ortak özellikler azalır.

2. İkili adlandırma (Binomial Nomenklatür) yöntemi ile her canlı türüne iki Latince sözcükten oluşan isim vermiştir.

Cins adı ve tanımlayıcı adın her ikisi birlikte canlının tür adını oluşturur.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Canlıların sınıflandırılmasında kullanılan doğal sınıflandırma ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

A) Canlıların dış görünüş özelliklerine göre yapılır.
B) Analog organlara göre sınıflandırma yapılır.
C) Ortak ata ilişkisi ve evrimsel bağlar dikkate alınır.
D) Canlılar yalnızca yaşadıkları ortama göre sınıflandırılır.

Çözüm:
Doğal sınıflandırma (filogenetik sınıflandırma), canlıların ortak ata ilişkisi, evrimsel geçmişi ve genetik benzerliklerine göre yapılır. Analog organlar yapısal benzerlik gösterse de bu sınıflandırmada esas alınmaz. Doğru cevap C şıkkıdır.

---

2. Aşağıdaki bilim insanlarından hangisi canlıları bitkiler ve hayvanlar olarak sınıflandırarak ilk yapay sınıflandırmayı yapmıştır?

A) Aristo
B) Linnaeus
C) Darwin
D) Lamarck

Çözüm:
İlk sınıflandırma çalışmasını yapan Aristo, canlıları yaşadıkları ortama göre “bitkiler ve hayvanlar” olarak iki gruba ayırmıştır. Bu sınıflandırma yapay sınıflandırma olarak adlandırılır. Doğru cevap A şıkkıdır.

---

3. Günümüzde kullanılan modern sınıflandırma sisteminde en küçük ve en büyük taksonomik birimler aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tür – Cins
B) Tür – Alem
C) Cins – Takım
D) Takım – Sınıf

Çözüm:
Taksonomik sınıflandırmada en küçük birim “tür”, **en büyük birim “alem”**dir. Tür, en yakın genetik benzerlik gösteren bireyleri kapsar, alem ise en geniş kapsamlı taksonomik birimdir. Doğru cevap B şıkkıdır.

---

4. Aşağıdaki bilim dallarından hangisi canlıların sınıflandırılmasıyla ilgilidir?

A) Taksonomi
B) Ekoloji
C) Histoloji
D) Genetik

Çözüm:
Taksonomi, canlıların sınıflandırılması ve adlandırılmasıyla ilgilenen bilim dalıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

---

5. İki farklı canlı türünün aynı cins içinde yer alabilmesi için aşağıdaki özelliklerden hangisine sahip olmaları gerekir?

A) Aynı beslenme şekline sahip olmaları
B) Aynı yaşam ortamında bulunmaları
C) Ortak bir atadan gelmeleri ve bazı benzerlikler göstermeleri
D) Aynı protein yapısına sahip olmaları

Çözüm:
Aynı cins içinde yer alan türler, ortak bir atadan gelmeli ve belirli morfolojik ve genetik benzerlikler taşımalıdır. Ancak aynı tür değillerdir, bu yüzden çiftleşip verimli döller oluşturamazlar. Doğru cevap C şıkkıdır.