CANLILAR DÜNYASI

• Yeryüzünü canlı ve cansız varlıklar oluşturur.
• Taş, toprak, su, hava gibi yapılara cansız varlıklar denir.
• İnsan, hayvan, bitki, mantar, mikroskobik canlılar gibi yapılara ise canlı varlıklar denir.
• Canlıların tamamında görülen özelliklere canlıların ortak özellikleri denir.

Canlıların ortak özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz:

a) Beslenirler.
b) Solunum yaparlar.
c) Boşaltım yaparlar.
ç) Büyür ve gelişirler.
d) Hareket ederler.
e) Uyarılırlar.
f) Çoğalırlar.
g) Hücrelerden oluşurlar.

• Dünya’da, milyonlarca çeşit canlı türünün var olduğunu bilmekteyiz. Canlıları daha kolay tanıyabilmek için gruplandırma yapılır.
• Canlıları gruplandırırken canlının kendine özgü yapısı, beslenme şekli, yaşam alanı, solunum gibi özelliklerine bakılır.
• Canlıların benzer özelliklerine göre gruplandırılması, sınıflandırma olarak adlandırılır. Bu gruplandırma, canlıları incelememizi kolaylaştırır.

MİKROSKOBİK CANLILAR

• Bazı canlılar gözle görülmez. Sadece mikroskop adı verilen araçla görülebilirler. Bu canlılara mikroskobik canlılar denir.
• Hareket, solunum, üreme, beslenme gibi canlılık olaylarını gerçekleştirir.
• Canlı vücutlarında, besinlerin üzerinde toprak, su ve hava gibi cansız ortamlarda yaşayabilirler.
• Bakteriler, paramesyum, amip, öglena örnek verilebilir. Mikroskobik canlılar hamurun mayalanmasında, sütün peynire ve yoğurda dönüşmesinde rol alırlar. Dökülen yaprakları, ölmüş bitki ve hayvan atıklarının çürümesini sağlayarak toprağın verimini arttırırlar. Mikroskobik canlılar besinlerin bozulmasına sebep olurlar. Nezle, grip gibi hastalıklara da neden olurlar.
• Bakteriler, en basit mikroskobik canlıdır. Besin, nem ve uygun sıcaklıkta çoğalırlar. Sirke bakterileri üzüm suyunu sirkeye dönüştürür. Fasulye, mercimek gibi bitkilerin köklerindeki yumrularda bitkinin havadaki azottan yararlanmasını sağlayan bakteriler vardır. Bağırsaklarımızda B ve K vitamini sentezleyen bakteriler bulunur. Bazı bakteri türleri antibiyotik ve vitamin üretiminde kullanılır.
• Mikroskobik canlılardan korunmak için ellerimizi bol su ve sabunla yıkamalı, kişisel temizliğimize dikkat etmeliyiz. Yaralandığımızda yaranın çevresini alkol ile temizlemeliyiz.

MANTARLAR

• Bitki değildirler. Toprakta, suda, havada, besinlerde, atıklarda ve canlıların üzerinde yaşayabilirler.
• Kök, gövde ve yaprakları yoktur. Bu nedenle besinlerini dışarıdan alırlar.
• Bazen çürümüş bitki ve hayvan atıkları üzerinde, bazen de diğer canlılar üzerinde yaşarlar.
• Mantarlar ılık, karanlık, nemli ve besin bakımından zengin ortamlarda yaşar.
• Bazıları mikroskopla görülebilecek kadar küçük olabilir.
• Doğada en fazla karşılaştığımız türü, şapkalı mantarlardır. Bu mantarlar zehirli olabilir. Bu nedenle tüketilmesi tehlikelidir.

Mantarlar; şapkalı mantarlar, küf mantarları, maya mantarları ve parazit (hastalık yapan) mantarlar olmak üzere 4 grupta incelenir.

Şapkalı Mantarlar

• Bitkiler gibi toprağa bağlı yaşar. Bazı çeşitlerini besin olarak tüketiriz. Kültür mantarları adı altında satılan mantar türleri güvenle tüketilebilir.

Küf Mantarları

• Mikroskopla görülen mantar türleridir. Besinlerimizi (meyve, sebze, peynir, ekmek…) çürütebilir. Penisilin ilk kez peynir küfünden üretilmiş bir antibiyotiktir.

Maya Mantarları

• Hamurun mayalanmasında ve sütten peynir yapılmasında rol oynar.

Hastalık Yapan Mantarlar

• İnsan, hayvan ve bitkilerin üzerinde yaşayarak onlardan faydalanır.
• Pamukçuk ve saçkıran hastalığı gibi çeşitli hastalıklara neden olabilir.

BİTKİLER

• Bitkiler, toprağa bağlı olarak yaşar. Karada ve suda yaşayabilir.
• Çevremizdeki bitkiler, benzerlik ve farklılıklarına göre iki grupta incelenir.

Çiçekli Bitkiler

• Kök, gövde, yaprak ve çiçek bölümleri bulunur.
• Meyve ve tohum oluşturur.
• Çiçekleri vardır.
• Gelişmiş bitkiler grubuna girer.
• Çoğunluğu karada yaşamaktadır.
• Çam, ladin, köknar, ardıç, leylak, elma, buğday, mısır, lale, fasulye, nohut, orkide, pamuk vb. bitkiler çiçekli bitkilere örnektir.

Çiçeksiz Bitkiler

• Üreme organı olan çiçeğin, bulunmadığı bitkilerdir.
• Genellikle gelişmiş kök, gövde ve yaprakları yoktur.
• Çiçekleri ve tohumları yoktur.
• Az gelişmiş bitkiler grubuna girer.
• Genelde nemli ve karanlık yerlerde yetişir.
• Ormanlarda bol miktarda bulunan kara yosunları toprağı sıkıca tutarak toprağın yağmur sularıyla sürüklenmesini önler.
• At kuyrukları bataklıkta, eğrelti otları ve ciğer otları da nemli yerlerde yetişir.

HAYVANLAR

Hayvanlar derin okyanus diplerinden, yüksek dağların zirvesine kadar birçok alanda yaşayabilir. Kendi besinlerini üretemez dışardan hazır olarak alır. Bazıları otla, bazıları etle, bazıları ise hem et hem de otla beslenir. Hayvanlar vücutlarında omurganın bulunup bulunmamasına göre iki grupta incelenir.

A) Omurgalı Hayvanlar

Vücutlarında kemik ya da kıkırdaktan oluşan bir omurga bulunan hayvanlara omurgalı hayvanlar denir.
Omurgalı hayvanlar beş grupta incelenir.