Bölge, belirli coğrafi, ekonomik, sosyal veya kültürel özellikler dikkate alınarak ayrılmış bir alanı ifade eder. Bölgeler, bu özelliklere göre farklılık gösterebilir ve çeşitli kriterlere göre sınıflandırılabilir. 9. sınıf coğrafya müfredatında, bölge belirleme kriterleri ve bölge türleri incelenmektedir.

Bölge Belirleme Kriterleri ve Bölge Türleri:

• Yeryüzü doğal ve beşeri özellikler bakımından farklı özellikleri alanlardan oluşmaktadır. Kendi içinde benzerlik, diğer yerlerden farklılık gösteren yerlere bölge denir. Buna göre farklı amaçlarla çeşitli bölgeler oluşturulabilmektedir.
• Bölge oluşturma kriterleri doğal veya beşeri unsurlardır. İklim, bitki örtüsü, yer şekilleri, su kaynakları vb. özellikler doğal bölge kriterleridir. Nüfus, yerleşme, yönetim, sanayi, tarım, turizm, istatistik vb. özellikler beşeri bölge kriterleridir.
• Bölgelerin oluşturulmasının başlıca amaçları, yeryüzündeki daha iyi kavrayabilmek ve çeşitli alanlarda planlamalar yapabilmektir.
• Bölgeler şekilsel ve işlevsel bölgeler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

1. Şekilsel Bölgeler

• Şekilsel bölgeler doğal ya da beşeri özellikleri bakımından kendi içinde homojen, diğer yerlerden farklılık gösteren alanlardır. Buna göre şekilsel bölgeler şekilsel doğal ve şekilsel beşeri bölgeler olmak üzere ikiye ayrılır.

a. Şekilsel Doğal Bölgeler

• Şekilsel doğal bölgeler iklim, yer şekilleri, bitki örtüsü vb. kriterlere göre oluşmaktadır.
• İklim koşullarına göre dünya genelinde sıcak, ılıman ve soğuk kuşak olmak üzere üç ana bölgeye ayrılmaktadır. Bunun yanı sıra sıcaklığa, yağışa göre veya hem sıcaklık hem yağış koşullarına göre bölgeler oluşturulabilmektedir. Örneğin yeryüzünde en yüksek veya en düşük sıcaklıkların yaşandığı yerler birer bölge meydana getirmektedir. Aynı şekilde en fazla ve en az yağış alan yerler birer bölgedir.
• Türkiye’de Akdeniz, Karadeniz, ılıman karasal ve sert karasal iklim bölgeleri bulunmaktadır. Ayrıca Doğu Karadeniz, Batı Karadeniz, Toroslar gibi fazla yağış alan yerler ile Tuz Gölü çevresi ve Iğdır gibi az yağış alan yerler de birer bölge oluşturmaktadır.

• Bitki örtüsüne göre orman, savan, bozkır, tundra gibi bölgeler oluşturulabildiği gibi ormanlarla kaplı dağlık alanlar, sık ağaçlıklı dağlar, gür ormanlar olmak üzere bölgeler meydana gelebilmektedir.
• Yer şekillerine göre birçok bölge oluşturulmaktadır. Dağlık alanlar ya da dağlık alanlar içinde volkanik dağlar birer bölge olabilir. Ayrıca ova, plato ya da akarsularla kaplı bölgeler şekilsel doğal bölgeler oluşturmaktadır. Örneğin Toroslar dağlık bölgeler arasında yer almaktadır.
• Yeryüzü su kaynakları bakımından göllerin ve akarsuların yoğun ya da çok az olduğu bölgelerde meydana gelebilmektedir.
• Dünya genelinde afetlerin meydana geldiği alanlar afet bölgesidir. Buna göre afetlere göre afet bölgeleri belirlenebilmektedir. Deprem, sel, kasırga, heyelan, tsunami vb. tehlikeli bölgeler vardır.

b. Şekilsel Beşeri Bölgeler

• Şekilsel beşeri bölgeler, nüfus, yerleşme, ekonomi vb. kriterlere göre oluşturulmaktadır.
• Nüfusa göre yeryüzü sık nüfuslu ve seyrek nüfuslu bölgeler ile orta derecede yoğun nüfuslu bölgelerden oluşmaktadır. Türkiye’de İstanbul sık, Bayburt seyrek nüfuslu yerlerdendir.
• Yerleşme bakımından kır ve şehir yerleşmeleri ile yerleşmenin dokusuna göre dağınık ve toplu yerleşme bölgeleri bulunmaktadır. Örneğin Doğu Karadeniz kıyılarının bir kısmı dağınık yerleşme bölgesindedir.
• Ekonomik bakımdan yeryüzü tarım, sanayi, madencilik, turizm, sanayi vb. birçok bölgeye ayrılmaktadır. Örneğin Çukurova tarım, Zonguldak madencilik, İstanbul sanayi bölgesinde yer almaktadır. Bunların yanı sıra tarım ürünlerine göre de bölgeler belirlenebilmektedir. Buğday, mısır, pamuk, çay, turunçgiller bölgesi gibi.

2. İşlevsel Bölgeler

• İşlevsel bölgeler ekonomik ve kültürel bakımdan belirli bir alanla etkileşim içinde olan bölgelerdir. Bu tür bölgelerin birer merkezi bulunmaktadır. Buna göre işlevsel bölge, bir odak noktası ve bu odak noktasını çevreleyen bir alandan oluşmaktadır.
• İşlevsel bölgenin çekirdek alanı bir şehir, bir okul veya bir alışveriş merkezi olabilir. Etkileşimin yoğunluğu merkezden uzaklaştıkça azalmaktadır. İşlevsel bölgelerde bazıları keskin bir sınıra sahip değildir.

Çözümlü Örnek Test Soruları

Soru 1:
Bölge belirleme kriterlerinden hangisi, doğal coğrafi unsurların varlığına dayanmaktadır?

A) Ekonomik faaliyetler
B) İklim
C) Kültürel özellikler
D) Sosyal yapı
E) Nüfus yoğunluğu

Çözüm:
İklim, bölge belirleme kriterlerinden biridir ve doğal coğrafi unsurların varlığına dayanmaktadır. İklim koşulları, bir bölgenin tarımsal, sanayi ve yerleşim alanlarını doğrudan etkiler.

Cevap: B

Soru 2:
Aşağıdakilerden hangisi beşeri faktörlere dayanan bir bölge türüdür?

A) Tarım bölgesi
B) İklim bölgesi
C) Dağlık bölge
D) Su havzası
E) Ekonomik bölge

Çözüm:
Ekonomik bölge, beşeri faktörlere dayanan bir bölge türüdür. Bu tür bölgeler, ekonomik faaliyetlerin yoğunlaştığı alanlardır ve genellikle ticaret, sanayi ve tarım gibi unsurlar içerir.

Cevap: E

Soru 3:
Aşağıdaki kriterlerden hangisi, bölge belirlemede sosyo-kültürel unsurları içerir?

A) Doğal kaynaklar
B) İklim özellikleri
C) Nüfus yapısı
D) Yer şekilleri
E) Deniz seviyesi

Çözüm:
Nüfus yapısı, bölge belirlemede sosyo-kültürel unsurları içeren bir kriterdir. Bu kriter, etnik gruplar, dil, din ve diğer sosyal özellikler gibi unsurları kapsar.

Cevap: C

Soru 4:
Hangi bölge türü, belirli bir ekonomik faaliyetin yoğun olduğu alanları tanımlar?

A) Tarım bölgesi
B) İklim bölgesi
C) Coğrafi bölge
D) Nüfus bölgesi
E) Siyasi bölge

Çözüm:
Tarım bölgesi, belirli bir ekonomik faaliyetin (tarım) yoğun olduğu alanları tanımlar. Bu tür bölgelerde tarımsal üretim, çeşitlilik ve yoğunluk gösterir.

Cevap: A

Soru 5:
Bölge türlerinin sınıflandırılmasında kullanılan kriterlerden biri aşağıdakilerden hangisidir?

A) Sıcaklık
B) Ekonomik etkinlikler
C) Doğal afetler
D) Etnik gruplar
E) Toprağın pH değeri

Çözüm:
Ekonomik etkinlikler, bölge türlerinin sınıflandırılmasında kullanılan kriterlerden biridir. Ekonomik faaliyetlerin yoğunluğu ve çeşitliliği, bölgelerin belirlenmesinde önemli bir rol oynar.

Cevap: B