BİYOÇEŞİTLİLİK
Canlıların doğal ortamlar içerisinde yaşadığı küreye biyosfer (canlılar küresi) adı verilir. Biyosfer diğer ortamlar olan litosfer (taş küre), hidrosfer (su küre) ve atmosfer (hava küre) ile etkileşim hâlindedir.
Biyosferin sınırları diğer ortamlar gibi kesin değildir. Ancak genellikle canlılar yerin 10 m altı ile yeryüzünün 120 m yüksekliğine kadar olan alanlarda yoğunlaşmıştır.
Bir bölgedeki genlerin, türlerin, ekosistemlerin ve ekolojik olayların oluşturduğu bütüne biyoçeşitlilik denir. Biyoçeşitliliği ve canlıların yeryüzüne dağılışını belirleyen en önemli faktör coğrafi koşullardır.
Coğrafi koşulların değişmesi durumunda canlılar, öncelikle değişen koşullara uyum sağlamaya çalışır. Bu duruma adaptasyon denir. Uyum sağlayamayan canlılar yaşamları için uygun olan alanlara göç eder. Göç edemeyen canlıların ise önce birey sayısı azalır ve zamanla nesilleri tükenir.
Genel olarak sıcak ve nemli iklim bölgelerinde biyoçeşitlilik fazla iken soğuk ve kurak iklim bölgelerinde biyoçeşitlilik az olmaktadır.
Yıl boyunca sıcaklık ve nemin fazla olduğu ekvatoral iklim bölgesinde biyoçeşitlilik fazla; sıcak ve kurak olan çöl bölgeleriyle soğuk olan kutup bölgelerinde biyoçeşitlilik azdır.
Biyomlar
Yaşamlarını sürdüren benzer bitki ve hayvan topluluklarının oluşturduğu bölgelere biyom denir. Biyomlar, karasal biyomlar ve su biyomları olmak üzere ikiye ayrılır. Karasal biyomlara tropikal yağmur ormanları, savan, çalı, tundra vb. örnekler verilirken, su biyomlarına ise tatlı ve tuzlu su biyomu olarak ayırmak mümkündür. Karasal biyomlar genel olarak yaygın olan bitki örtüsüne göre adlandırılırken, su biyomları suyun fiziksel ve kimyasal özelliklerindeki farklılığa göre adlandırılır.
Çözümlü Örnek Test Soruları: Biyoçeşitlilik
Soru 1:
Biyoçeşitliliğin en fazla olduğu ekosistem hangisidir?
a) Çöl
b) Tundra
c) Tropikal yağmur ormanları
d) Kutup bölgeleri
Çözüm: Tropikal yağmur ormanları, biyoçeşitliliğin en fazla olduğu ekosistemdir. Cevap: c)
Soru 2:
Biyoçeşitliliğin azalmasında aşağıdaki faktörlerden hangisi en etkili olur?
a) İklim değişikliği
b) Toprak yapısı
c) Volkanik patlamalar
d) Depremler
Çözüm: İklim değişikliği, biyoçeşitliliğin azalmasında en etkili faktörlerden biridir. Cevap: a)
Soru 3:
Aşağıdakilerden hangisi biyoçeşitliliği koruma yöntemlerinden biridir?
a) Ağaç kesiminin artırılması
b) Endemik türlerin korunması
c) Sanayi bölgelerinin genişletilmesi
d) Kentsel dönüşüm projeleri
Çözüm: Endemik türlerin korunması, biyoçeşitliliği koruma yöntemlerinden biridir. Cevap: b)
Soru 4:
Bir bölgede biyoçeşitlilik seviyesini belirleyen en önemli etken nedir?
a) Toprak yapısı
b) İnsan nüfusu
c) İklim
d) Endüstri
Çözüm: İklim, bir bölgedeki biyoçeşitlilik seviyesini belirleyen en önemli etkendir. Cevap: c)
Soru 5:
Endemik tür nedir?
a) Her bölgede yetişen bitkiler
b) Sadece belirli bir bölgede yaşayan türler
c) Göç eden hayvanlar
d) Nesli tükenmiş türler
Çözüm: Endemik tür, sadece belirli bir bölgede yaşayan canlılardır. Cevap: b)
Soru 6:
Biyoçeşitlilik açısından zengin alanlara ne ad verilir?
a) Çöl ekosistemleri
b) Biyoçeşitlilik sıcak noktaları
c) Kutup bölgeleri
d) Volkanik alanlar
Çözüm: Biyoçeşitlilik açısından zengin alanlara “biyoçeşitlilik sıcak noktaları” denir. Cevap: b)
Soru 7:
Aşağıdaki ülkelerden hangisi biyoçeşitlilik açısından zengin bir ülke olarak kabul edilir?
a) Norveç
b) Kanada
c) Brezilya
d) Finlandiya
Çözüm: Tropikal ormanlara sahip olan Brezilya, biyoçeşitlilik açısından oldukça zengin bir ülkedir. Cevap: c)
Soru 8:
Biyoçeşitliliği olumsuz etkileyen insan faaliyetlerinden biri hangisidir?
a) Ağaçlandırma
b) Avlanma
c) Koruma alanlarının oluşturulması
d) Türleri kayıt altına alma
Çözüm: Avlanma, biyoçeşitliliği olumsuz etkileyen insan faaliyetlerinden biridir. Cevap: b)
Herhangi bir bölgedeki canlıların (bitki ve hayvanlar) türce zenginliği anlamına gelir. Canlılar, biyosfer içerisinde kendi yaşam koşullarına uygun ortamlarda yaşamını devam ettirirler.
Biyoçeşitlilik ve Ekolojik Dengelerle İlgili Tanımlar;
Biyom: Yer yüzünün farklı kesimlerinde kendine has iklimi, bitki örtüsü, hayvan topluluğu bulunduran bölgelerdir.
Biyosfer: Yeryüzünde canlı yaşamının olduğu Hidrosfer, Litosfer ve Atmosferi kapsayan ortamdır.
Ekosistem: Belli bir bölgedeki uyum içerisinde bulunan canlı ve cansız varlıkların oluşturduğu bütüne verilen addır.
Habitat: Bitki ve hayvan topluluklarının doğal yaşam alanlarıdır.
Komünite: Aynı çevresel koşullardaki bitki ve hayvan popülasyonlarının bir araya gelmesiyle oluşturduğu yaşam birliğidir.
Popülasyon: Belli bir bölgedeki belli bir zaman diliminde yaşayan ve karşılıklı ilişkiler içinde bulunan, aynı türe ait bireylerin oluşturduğu topluluktur.
Flora: Belli bir coğrafi alandaki bitki türlerinin tamamıdır.
Fauna: Belli bir coğrafi alanda bulunan hayvan türlerinin tamamıdır.
Adaptasyon: Bitki ve hayvan türlerinin yaşamalarını devam ettirmek için farklı koşullardaki ortama uyum sağlamasıdır.
Örneğin, çöl bitkilerinin uzun kök sistemleri olması, kaktüslerin iğne yapraklı olması, kutup tilkisi ile ayıların kulak ve burun sistemlerinin küçük olması, kutuplarda yaşayan fokların kalın yağ tabakası bulundurmaları, Tropikal yağmur ormanlarında bitkilerin ışık isteğine göre farklı katmanlar oluşturması ve yapraklarının geniş yüzeyli olması, çöllerde yaşayan canlıların açık renkli olması, maki bitki örtüsünün yapraklarının tüylü, sert ve kaygan olması.
Yeryüzünde biyoçeşitlilik yönünden zengin alanlar;
- Ekvatordaki tropikal yağmur ormanları,
- Sıcak ve soğuk okyanus akıntılarının karşılaşma alanları,
- Sıcak kuşaktaki mercan resifleri ve akarsu deltaları,
- Denize bakan dağ yamaçları ve bataklıklar,
- Savan, muson, akdeniz ve okyanusal iklim bölgeleri,
- Nemlilik, sıcaklık, toprak ve yer şekilleri yönünden uygun alanlardır.
Tropikal yağmur ormanları dünyanın en zengin yaşam alanlarının oluşturur. Sebebi sıcaklık, nem ve yağış koşullarının elverişli olmasıdır.
