BİRLEŞİK sözcük

– En az iki sözcüğün sesçe, biçimce veya anlamca birleşip kaynaşmasıyla oluşmuş sözcüklerdir.

– Birleşik sözcüklerin bir bölümünde kaynaşma tamdır ve iki sözcük de anlamlarını yitirerek tek bir sözcük oluşturur (gecekondu, delikanlı, kabadayı).

– Birleşik sözcüklerin bir bölümünde ise birleşen ögelerden yalnızca biri anlamını kaybeder (kılıç balığı, köpek balığı).

– Birleşik sözcüklerin bir bölümünde ise birleşik sözcüğü oluşturan her iki sözcük gerçek anlamını korur (kara yolu, ana dili).

Birleşik İsimler

a) Oluşumlarına Göre Birleşik İsimler

– Anlam kayması yoluyla oluşabilirler. Bazen birinci, bazen ikinci, bazen de her iki sözcük anlamını yitirebilir.

— Her iki sözcük anlam kaymasına uğrayabilir, mecaz anlam kazanır: aslanağzı, demirbaş, suçiçeği…

— Birinci sözcük anlam kaybına uğrayabilir: adamotu, başsavcı…

— İkinci sözcük anlam kaybına uğrayabilir: öğretmenevi, aşçıbaşı. ..

Ses değişmesi yoluyla oluşurlar. Birleşik sözcükler oluşurken ses düşmesi veya türemesi olabilir: Seyretmek, kaynana, doksan, nakletmek…

b) Yapılarına Göre Birleşik İsimler

– Belirtisiz veya takısız isim tamlaması biçiminde oluşurlar: Atasözü, adamotu, kuşpalazı, Eminönü, Çanakkale…

– Sıfat tamlaması biçiminde oluşurlar: Uludağ, ilkokul, bozkır, Eskişehir, Karahisar…

İsim soylu sözcüklerin fiillerle bir araya gelmesiyle oluşur: imambayıldı, hünkârbeğendi, ateşkes, gecekondu…

Fiil soylu sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşurlar: Biçerdöver, gelgit, çekyat, uyurgezer, dedikodu, vurdumduymaz…

Not: Birleşik isimlerin içinde eğer fiil varsa birleşik sözcük “ tür kayması” biçiminde oluşmuştur: Şıpsevdi, albeni, veryansın, gecekondu, çekyat, gelgit…

İsim soylu sözcüklerle fiilimsilerin bir araya gelmesiyle oluşur: Gökdelen, dalgakıran, cankurtaran, kardelen…
Yansıma sözcüklerin bir araya gelmesiyle oluşur: Dırdır, çıtçıt, gırgır…

Birleşik Sıfatlar