Birleşik Sıfatlar

a) Kaynaşmış Birleşik Sıfatlar

– İki sözcüğün bir araya gelerek tek bir kavramı karşıladığı birleşik sıfatlardır.

– Kaynaşmış birleşik sıfatlar, bitişik yazılır.

– İki yalın addan yapılmış olanlar: cingöz çocuk, kılkuyruk…

– Belirtisiz ad tamlaması biçiminde olanlar: kahverengi kumaş, üstünkörü çalışma, vişneçürüğü gömlek…

– Bir adla bir eylem ya da eylemsiden yapılmış olanlar: haksever insan, mirasyedi kişi, vatansever asker, varyemez amca. ..

– İki ya da daha çok sıfattan yapılmış olanlar: hiçbir yol, biraz para, birçok olay, herhangi bir yer ..

Sıfat tamlaması biçiminde oluşanlar: pisboğaz çocuk, boşboğaz adam, düztaban sporcu…

İki eylem ya da eylemsiden yapılmış olanlar: konargöçer aşiretler, okuryazar kadınlar, vurdumduymaz insan…

b) Öbekleşmiş Birleşik Sıfatlar

– Birden çok sözcüğün çeşitli biçimlerde oluşturduğu söz öbeğidir: İki kilo karpuz, kafadan sakat adam, oyuna düşkün çocuk, sonradan görme kadın, cana yakın insan, kendisine özgü üslup, evine bağlı adam, başına buyruk adam, dile kolay iş, tavanı basık oda…

– “Kaynaşmış birleşik sıfatlar” bitişik, “öbekleşmiş birleşik sıfatlar” ise ayrı yazılır; ikisi bu yönüyle ayrılır.

c) Kurallı Birleşik Sıfatlar

– Biçim bakımından ayrı yazılan ve belli kurallara göre yapılan sıfatlardır.

– Kurallı birleşik sıfatlar, birer sıfat grubudur.

– Kurallı birleşik sıfatlar birkaç şekilde yapılır:

Sıfat ve takısız isim tamlamalarına “—lı, —lık, —sız” ekleri getirilerek sıfat öbeği (birleşik sıfat) biçiminde oluşturulur.

— Ak saçlı başını eline al anneciğim.
— Sen gezersin kırk asırlık bir mabedin içini.
— Beş parasız bir adamdı şimdi.

Belirtisiz ad tamlamasına “-lı, -lık, -sız” ekleri getirilerek sıfat öbeği (birleşik sıfat) biçiminde oluşturulur, bu durumda belirtisiz ad tamlamasındaki tamlanan eki düşer.

— Asker elbisesi > asker elbiseli (çocuk)
— Dilenci kılığı > dilenci kılıklı (adam)
— Çınar ağacı > çınar ağaçlı (ev)

Sıfat tamlamalarında sıfat ile ismin yeri değiştirilip isme iyelik eki (—ı, -i) getirilerek sıfat öbeği (birleşik sıfat) oluşturulur. Örneğin; “kırık kanat” tamlamasında “kırık” ile “kanat” yer değiştirip “kanat” sözcüğüne “-ı” eki getirilerek yeni bir sıfat elde edilir: Kanadı kırık (kuş).

— Boynu bükük bir garibim yüzüm gülmüyor.
— Eli açık bir insandır dedesi.
— Bağrı yanık bir çobandan dinlemişti kavalı.
— Onarır türküler gönlü kırık mevsimleri.