Osmanlı Askeri Teşkilatının Kurulma Süreci

Devletleşme Sürecinde Osmanlı Savaşçıları

Osman Bey Dönemi

Ordu – millet anlayışının hâkim olduğu bu dönemde savaşlara eli silah tutanlar ve gönüllüler katılmıştır.

Askeri gücün boy ve aşiret kuvvetlerine dayandığı Osman Bey Dönemi’nde düzenli ordu birlikleri kurulamamıştır.

Osmanlı Beyliği’nin ilk savaşçı sınıfını, Osman Gazi’nin etrafında gaza ve ganimet amaçlı toplanan alplar ve gaziler oluşturmuştur.

Genelde gazilerden oluşan ve tamamı atlı olan aşiret kuvvetlerinin yanında cihat amacıyla İslam dini uğruna Gaziyân-ı Rüm, Ahiyân-ı Rüm ve Abdalân-ı Rüm adları altında teşkilatlanmış zümreler de savaşlara katılmışlardır.

Abdalân-ı Rüm: Savaşçı dervişlerin oluşturduğu teşkilattır. Abdal Murat, Abdal Musa, Alaca Hırkalı, Geyikli Baba, Barak Baba, Karaca Ahmet ve Selahaddin Buhari gibi dervişler ilk dönem fetihlerinde aktif rol oynamışlardır.

Ahiyan-ı Rum: Ahilik teşkilatı içerisinde askeri talim alan küçük milis kuvvetlerdir.

Bacıyan Rum: Düşmana karşı yerleşim yerlerinin savunulmasında eşlerinin yanında mücadele eden savaşçı kadınlardır.

Gaziyân-ı Rüm: Savaşçı alpları ifade etmek için kullanılmıştır. Osmanlı Devleti’nin kuruluşu aşamasında Turgut Alp, Konur Alp, Saltuk Alp ve Hasan Alp gibi alplar önemli görevler üstlenmişlerdir. İyi bir alp olmak için öncelikle iyi bir at, iyi bir kılıç, iyi bir yay ve süngü ile kaliteli bir zırha sahip olmalıdır. Ama en önemlisi cesur, azimli, güçlü ve güvenilir bir insan olmaktı. Alplar ister harp ister sulh esnasında olsun yapılacak her işten evvel mutlaka ulema mensuplarının katıldığı bir istişare meclisi tertip ederek kararlarını ona göre almışlardır.  Osman Gazi’nin, kendi safında savaşan Türkmen aşiretlerine ganimetlerden pay vermesi ve ele geçirilen topraklara yerleşme hakkı tanıması diğer aşiretlerin de Osman Bey’in etrafında toplanmasına neden olmuştur.

İlk Düzenli Ordunun Kurulması

Orhan Bey Dönemi

Yaya ve Müsellem Ordusu

Orhan Gazi zamanında, Bursa’nın fethinden sonra Bursa Kadısı Çandarlı Kara Halil ve Vezir Alaeddin Paşa’nın önerisiyle kurulan Yaya ve müsellemler Osmanlı Devleti’nin ilk düzenli askeri birlikleridir.

Yaya ve Müsellem Ordusunun Kurulma Nedenleri

Sınırların doğu – batı istikametinde genişlemesi

Fetih hareketlerinin hızlandırılmak istenmesi

Aşiret kuvvetlerinin vaktinde savaşa gelememesi

Aşiret kuvvetlerinin kale kuşatmalarında başarısız olması

Dağınık ve askeri disiplinden uzak olan aşiret kuvvetlerinin toplanmasında ve savaş bölgelerine nakledilmesinde sorunların yaşanması

İlk aşamada sağlıklı ve güçlü Türk gençlerinden 1000 yaya, 1000 de atlı askerden oluşturulan yaya ve müsellemler, ücretli asker sınıfındandır.

Sefer sırasında belli bir ücret alan bu askerler barış zamanında ise kendilerine tahsis edilen arazileri ekip biçmişler ve vergilerden muaf tutulmuşlardır.

Yaya denilen piyade sınıfında her on kişiye bir onbaşı, her yüz kişiye bir yüzbaşı tayin edilmiştir. Müsellem adı verilen atlı birliklerde ise her otuz kişi bir ocağı meydana getirmiştir.

Orhan Bey Dönemi’nde devletin hassa ordusu hâline gelen yaya ve müsellemlerin halktan ayırt edilmesi için başlarına “ak börk” adı verilen başlık takmaları kararlaştırılmıştır.

Kapıkulu Ocakları’nın kurulmasından sonra tersanelerde, maden ocaklarında ve kale inşaatlarında çalıştırılmak üzere geri hizmet birlikleri arasına alınmışlardır.

Azeb Teşkilatı

» Orhan Bey Dönemi’nde yaya ve müsellem birliklerinin dışında askerliği kendisine meslek edinmiş kişilerden oluşan azeb teşkilatı kurulmuştur.

» Azebler, gönüllü Türk gençleri arasından seçilerek eyalet yöneticileri olan beylerbeyi komutası altında seferlere katılmışlardır.

» Yeniçeri Ocağı’nın kurulmasından sonra öncü birlikler olarak kullanılmışlardır.

» Osmanlı ordusunun savaş düzeninde en ön safta yer alan azebler, savaş başladıktan sonra yanlara açılarak arkalarındaki topçuların ateş etmelerini sağlayarak düşmanın paniğe kapılmasına yol açmışlardır.