BESİN ZİNCİRİ

Ekosistemdeki canlıların birbirlerini tüketerek beslenmeleri ile oluşan zincire besin zinciri denir. Her ekosistem çok sayıda besin zincirini içermektedir. Bir canlı türü birden fazla besin zincirinde bulunabilmektedir. Birçok besin zinciri bir araya gelerek besin ağını oluşturur.

Aşağıda bir ekosistemdeki besin ağına ait görsel verilmiştir.

BESİN ZİNCİRİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ:

• Besin zinciri üretici ve tüketici canlılardan oluşur.
• Besin zincirinin ilk basamağında her zaman üretici canlılar bulunur.
• Besin zincirinin uzunluğu değişkenlik gösterebilir. Bazı besin zincirleri iki basamaktan oluşurken bazı besin zincirleri çok sayıda basamaktan oluşabilir.
• Bir canlı türü birden fazla besin zincirinde bulunabilir.

BESİN ZİNCİRİ ÖRNEKLERİ:

Yukarıda verilen besin zincirini detaylı bir şekilde inceleyelim. Besin zincirinin ilk basamağında bulunan ot kendi besinini kendisi üretebilen üretici bir canlıdır. Çekirge otu tüketerek, kurbağa çekirgeyi tüketerek, yılan kurbağayı tüketerek, aslan ise yılanı tüketerek enerji ihtiyacını karşılamaktadır.

Belirli bir bölgedeki besin zincirinde bulunan herhangi bir canlı türünün sayısındaki değişim, diğer canlı türlerinin sayılarını da etkiler. Bu durum canlılar arasındaki dengenin bozulmasına neden olur.

Örneğin; Yeşil Bitki —> Çekirge —> Kurbağa —> Yılan —> Atmaca besin zincirinde, yılan sayısındaki azalmanın diğer canlı türlerini sayılarını nasıl etkileyeceğini inceleyelim.

Yılan sayısındaki azalma;

• Yılan ile beslenen atmaca sayısının azalmasına neden olur.
• Yılanın besin kaynağı olan kurbağaların artmasına neden olur.
• Kurbağalar besin kaynağı olarak çekirgeleri kullandığı için, kurbağa sayısındaki artış çekirge sayısında azalmaya neden olur.
• Çekirgeler besin kaynağı olarak yeşil bitkileri kullandığı için, çekirge sayısındaki azalma yeşil bitkilerin sayısının artmasına neden olur.

Görselde bir besin ağında yer alan canlılar harflerle gösterilmiştir. Buna göre aşağıdaki soruları cevaplayınız.
a) Hangi canlı veya canlılar üretici canlıdır?
b) Hangi canlı veya canlılar tüketici canlılardır?
c) Hangi canlı veya canlılar enerji ihtiyacını yalnızca üretici canlılardan karşılar?
d) Hangi canlı veya canlılar enerji ihtiyaçlarını yalnızca tüketici canlılardan karşılar?
e) Hangi canlı veya canlılar enerji ihtiyaçlarını hem üreticilerden hem de tüketicilerden karşılar?

Çözüm:

a) K ile belirtilen canlı üretici bir canlıdır.
b) L, M, N, O, P ve R ile belirtilen canlılar tüketici canlılardır.
c) Enerji ihtiyacını yalnızca üretici canlı olan K’yi tüketerek karşılayan L ve N canlılarıdır.
d) Enerji ihtiyacını K üretici canlısı dışındaki canlıları tüketerek karşılayan P ve R canlılarıdır.
e) Enerji ihtiyacını hem K üretici canlısından hem de diğer tüketici canlılardan karşılayan O ve M canlılarıdır.

Örnek Soru

Buğday —> Çekirge —>Yılan —> Atmaca

Yukarıdaki bezin zincirinde çekirge sayısındaki azalma, diğer canlıların sayılarını nasıl etkiler?

Çözüm: Çekirge sayısındaki azalma;
Çekirgenin besin kaynağı olan buğday sayısının artmasına neden olur.
Çekirgeyi besin kaynağı olarak kullanan yılan sayısının azalmasına neden olur.
Yılanı besin kaynağı olarak kullanan atmaca sayısının azalmasına neden olur.

BESİN PRAMİDİ (EKOLOJİ PİRAMİDİ)

Besin zincirini oluşturan canlıların birbirine aktardıkları enerji miktarının gösterildiği piramit şeklindeki şemaya enerji piramidi (ekoloji piramidi) denir.

• Enerji piramidinin en alt basamağında her zaman üreticiler bulunur.
• Üretici canlıların üstündeki bölümde birincil tüketiciler bulunur. Birincil tüketiciler otçul canlılardır.
• Birincil tüketicilerin üstünde bulunan ikincil tüketiciler etçillerdir.
• Enerji piramidinin en üst basamağında üçüncül tüketiciler yani hepçiller bulunur.
• Ayrıştırıcı canlılar besin piramidinin tüm basamaklarında bulanabilirler.

Üretici canlılar fotosentez ile ürettiği besinin yaklaşık %90’ını kendileri kullanır. Kalan %1o’luk kısım ise üreticilerle beslenen otçul canlılara aktarılır. Otçul canlılar üreticilerden gelen besinin %90’ını kendileri kullanır. Kalan % 1o’luk kısım ise etçil canlılara aktarılır. Etçil canlılar otçullardan gelen besinin % 90’ını kendileri kullanır. Kalan % 1o’luk kısım hepçillere geçer.

Önemli Bilgi !

Besin zincirinin ilk basamağından son basamağına doğru gidildikçe (enerji piramidinin en alt basamağından üst basamaklara doğru gidildikçe) aktarılan enerji miktarı azalır.

Besin Piramidinde Aşağıdan Yukarı Doğru Gidildikçe

• Aktarılan enerji miktarı azalır.
• Canlı türü azalır.
• Canlı sayısı azalır
• Vücut büyüklüğü artar.
• Biyokütle (canlıların toplam kütlesi) azalır.
• Canlı vücudunda biriken atık madde miktarı (biyolojik birikim) artar.