Ay, Dünya’nın doğal uydusu ve gece gökyüzündeki en parlak cisimdir. İnsanlık tarihindeki kültürlerde önemli bir yere sahip olan Ay, Dünya etrafında dolanan ve farklı evrelerde görünen bir gök cismidir. Ay’ın yapısı, yüzey özellikleri ve hareketleri, onun Dünya ile olan ilişkisini anlamamıza yardımcı olur. Bu yazıda, Ay’ın özelliklerini ve Dünya etrafındaki hareketlerini inceleyerek bu büyüleyici gök cisminin temel özelliklerini keşfedeceğiz.

Ay’ın Özellikleri ve Hareketleri Ders Notu

• Bir gezegenin etrafında dolanan herhangi bir gök cismine o gezegenin doğal uydusu denir.
• Ay, Dünya’mızın tek doğal uydusudur.
• Ay, Dünya’nın etrafındaki dolanma hareketini yaklaşık 27 gün 8 saatte tamamlar.
• Şekli bir futbol topu gibi küreye benzer.
• Ay, bir ışık kaynağı değildir. Güneş’ten aldığı ışığı yansıttığı için parlak görünür.
• Ay’ın yüzeyi toz ile kaplıdır.
• Ay’da kayalıklar, dağlar, vadiler ve meteorların çarpması sonucu oluşan çukurlar bulunur. Bu çukurlara krater denir.
• Ay, kendi ekseni etrafında saat yönünün tersine döner. Dünya’nın etrafında saat yönünün tersine dolanır ve Dünya ile birlikte Güneş’in etrafında saat yönünün tersine dolanır.
• Ay’a Dünya’dan bakıldığında hep aynı yüzeyi görünür. Bunun sebebi Ay’ın kendi etrafında dönme süresi ile Dünya etrafında dolanma süresinin aynı olmasıdır.

• Ay’ın atmosferi yok denilecek kadar azdır. Bu yüzden Ay’da yağmur, kar, rüzgar gibi hava olayları görülmez.
• Ay’da hava olayları görülmediği için burada oluşan izler kaybolmaz. O yüzden astronotların Ay üzerindeki ayak izleri hâlen orada durmaktadır.
• Ay’ın atmosferi yok denilecek kadar az olduğu için yüzeyine çok sayıda meteor düşmektedir.
• Ay’da gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkı çok fazladır. Bu yüzden kayalar parçalanarak kum ve toza dönüşür.
• Ay’da sıcaklığın gündüz 107 °C’ye kadar çıktığı, gece ise -153 °C’ye kadar düştüğü tespit edilmiştir.
• İç sıcaklığını kaybettiği için Ay’da volkanik patlamalar görülmez.
• Ay’ın çapı 3476 km’dir. Yani Dünya’nın çapının yaklaşık dörtte biridir.
• Ay’ın kütlesi, Dünya’nın kütlesinden daha küçüktür. Bu yüzden çekim kuvveti Dünya’nın 1/6‘sı kadardır.
• Dünya’daki gel-git (med-cezir) olayları, Ay’ın çekim kuvvetinin etkisi ile yaşanır.
• Ay’ın Dünya’ya olan uzaklığı yaklaşık 384.000 kilometredir. Güneş’in Dünya’ya olan uzaklığı ise yaklaşık 149,5 milyon kilometredir.
• Güneş’in boyutunun bir basketbol topu kadar olduğunu düşünürsek, Dünya’nın boyutunun bir mercimek tanesi, Ay’ın boyutunun ise bir toplu iğnenin başı kadar olduğu söylenebilir.
• Ay, Güneş’ten daha küçük olmasına rağmen Güneş’e göre Dünya’ya daha yakın olduğu için Dünya’dan baktığımızda Ay ile Güneş’i yaklaşık aynı büyüklükteymiş gibi görürüz.

Uzay Yolculuğu

• Ay’a ilk ayak basan astronot Neil Armstrong‘dur.
• Neil Armstrong, Ay’a 16 Temmuz 1969’da Apollo-11 uzay aracı ile 3 günde gitmiştir.
• Uzay’a ilk çıkan insan Yuri Gagarin‘dir.
• Yuri Gagarin, ilk uzay seyahatini 12 Nisan 1961’de Vostok adlı uzay aracı ile Dünya’nın yörüngesinde tur atarak yapmıştır.

Ali Kuşçu: Ay’ın ilk haritasını çizdiği için NASA tarafından Ay’ın bir bölümüne Ali Kuşçu ismi verilmiştir. Bunun yanı sıra Ay üzerinde bulunan kraterlere Tycho (Tayko), Kopernik ve Kepler gibi bir çok bilim insanının ismi verilmiştir. Ayrıca Ali Kuşçu, İstanbul’un enlem ve boylamlarını ölçmüştür.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. Soru:
Ay’ın yüzeyi ile ilgili aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

a) Ay’ın yüzeyi tamamen düzdür.
b) Ay’da su ve hava bol miktarda bulunur.
c) Ay’ın yüzeyinde kraterler, dağlar ve çukurlar bulunur.
d) Ay, Dünya gibi atmosferi olan bir gezegendir.

Çözüm: Ay’ın yüzeyi dümdüz değildir, aksine kraterler, dağlar ve çukurlar bulunur. Atmosferi olmadığı için hava ve su da bulunmaz.
Cevap: c) Ay’ın yüzeyinde kraterler, dağlar ve çukurlar bulunur.

2. Soru:
Ay, kendi etrafında kaç günde döner?

a) 1 gün
b) 29,5 gün
c) 365 gün
d) 7 gün

Çözüm: Ay, kendi ekseni etrafında yaklaşık 29,5 günde döner. Bu süre aynı zamanda Ay’ın Dünya etrafındaki dönüş süresi ile aynıdır.
Cevap: b) 29,5 gün

3. Soru:
Ay’ın Dünya’ya olan hareketi ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi doğrudur?

a) Ay, sadece kendi etrafında döner ve Dünya etrafında dönmez.
b) Ay, hem kendi etrafında hem de Dünya’nın etrafında döner.
c) Ay, sabit durur ve hareket etmez.
d) Ay, Dünya’nın etrafında sadece sabit bir noktada kalır.

Çözüm: Ay, hem kendi etrafında hem de Dünya’nın etrafında döner. Bu iki hareket yaklaşık 29,5 gün sürer.
Cevap: b) Ay, hem kendi etrafında hem de Dünya’nın etrafında döner.

4. Soru:
Ay’ın evreleri, Ay’ın hangi hareketi sonucunda meydana gelir?

a) Ay’ın kendi ekseni etrafında dönmesi
b) Ay’ın Dünya etrafında dönmesi
c) Ay’ın Dünya’dan uzaklaşması
d) Ay’ın Güneş’in etrafında dönmesi

Çözüm: Ay’ın Dünya etrafında dönmesi sonucu, Güneş’ten aldığı ışığın farklı açılardan görülmesiyle Ay’ın evreleri oluşur.
Cevap: b) Ay’ın Dünya etrafında dönmesi

5. Soru:
Ay’ın yüzeyinde hayatın olmamasının temel nedeni nedir?

a) Ay’ın çok büyük olması
b) Ay’ın çok sıcak olması
c) Atmosferinin ve suyun bulunmaması
d) Ay’ın Güneş’e çok yakın olması

Çözüm: Ay’ın yüzeyinde atmosfer ve su bulunmadığı için yaşam mümkün değildir. Atmosfer olmadığından sıcaklık farkları çok yüksektir ve suyun da bulunmaması yaşamı imkânsız hale getirir.
Cevap: c) Atmosferinin ve suyun bulunmaması

6. Soru:
Ay’ın Dünya’dan hep aynı yüzünün görülmesinin nedeni nedir?

a) Ay’ın kendi ekseni etrafında dönmemesi
b) Ay’ın Dünya’ya uzak olması
c) Ay’ın kendi ekseni etrafındaki dönme süresi ile Dünya etrafındaki dönme süresinin aynı olması
d) Ay’ın Güneş’e daha yakın olması

Çözüm: Ay’ın kendi ekseni etrafında dönme süresi ile Dünya etrafında dönme süresi aynı olduğu için Ay’ın hep aynı yüzü Dünya’dan görünür.
Cevap: c) Ay’ın kendi ekseni etrafındaki dönme süresi ile Dünya etrafındaki dönme süresinin aynı olması

7. Soru:
Ay’ın hareketiyle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

a) Ay, Dünya’nın etrafında elips şeklinde bir yörüngede döner.
b) Ay’ın dönme süresi ve yörüngedeki hareket süresi aynıdır.
c) Ay, her gece farklı bir yüzünü gösterir.
d) Ay, Güneş’ten aldığı ışığı yansıtır.

Çözüm: Ay, her gece farklı bir yüzünü göstermez. Ay’ın hep aynı yüzü Dünya’dan görünür, bu nedenle c şıkkı yanlıştır.
Cevap: c) Ay, her gece farklı bir yüzünü gösterir.

Ay’ın Özellikleri ve Hareketleri Çalışma Kağıdı