AVRUPA’DA EGEMENLİK KURMUŞ OLAN TÜRK DEVLET VE TOPLULUKLARI

AVRUPA HUNLARI (378 – 469)

• Avrupa’ya göç eden Hun toplulukları, Avrupa Hun Devleti’ni kurmuşlardır. (Avrupa’da devlet kuran ilk Türk topluluğudur.)
• İlk hükümdarları Balamir olup, en güçlü dönemlerini Attila zamanında yaşamışlardır.
• Avrupalıların “Tanrı’nın kırbacı” adını verdikleri Attila, Doğu Roma (Bizans) ve Batı Roma’yı vergiye bağlamıştır.
• Attila Döneminde Anadolu’ya ilk Türk akınları düzenlenmiş ve bu akınlar sonucunda, Anadolu’ya egemen olan Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu ile Margus ve Anatolius Antlaşmaları yapılmıştır. Ayrıca Batı Roma İmparatorluğu üzerine de seferler düzenlenerek Batı Roma yenilgiye uğratılmış ve böylelikle geniş bir bölgede egemenlik kurulmuştur.
• Attila’nın ölümünden sonra başlayan taht kavgaları, boylar arası mücadeleler ve Bizans’ın etkisiyle kısa sürede yıkılmışlardır. (469’da Dengizik Bizans’a yenilmiş, İrnek idaresindekiler de Karadeniz’in kuzeyine göç etmiştir.)
• Attila Destanı en önemli edebi eserleridir.

AVARLAR (JUAN JUAN) (562 – 805)

• Orta Asya’da IV. yüzyılda kurdukları devletleri, Töles İsyanları sonucu zayıflamış ve 552’de Göktürkler tarafından yıkılmıştır. Bunun üzerine batıya göç etmek zorunda kalmışlardır.
• Hem Asya’da hem de Avrupa’da devlet kuran Türk topluluklarından biridir.
• Sasanilerle iş birliği yapıp İstanbul’u kuşatmışlardır.
• ♦ Avarlar, İstanbul’u kuşatan ilk Türk topluluğudur.
• Devlet yönetimi ve askerlik konusunda Balkan topluluklarını etkilemişler; özellikle Slav topluluklarının kabile hayatından, devlet düzenine geçmelerinde etkili olmuşlardır. Bunun sonucunda güçlenen Slavların, Balkanlara inmesine ve Balkanların Slavlaşmasına yol açmışlardır.
• Üzengiyi ilk kez Avarlar kullanmışlardır.
• En güçlü dönemlerini Bayan Kağan döneminde yaşayan Avarlar, zamanla Hristiyanlığı benimseyerek asimile olmuşlar ve Franklar tarafından yıkılmışlardır.

BULGARLAR (583 – 1237)

• Orta Asya’dan Avrupa’ya göç eden Türk topluluklarından biridir.
• Balkanlara yerleşerek Kubrat liderliğinde güçlü bir devlet kurmuşlar; daha sonra İtil [Volga] ve Tuna Bulgarları olarak ikiye ayrılmışlardır.
• Tuna Bulgarları, Boris Han döneminde Hristiyanlığı benimsemişler, Kurum Han döneminde ise İstanbul’u kuşatmışlardır.
• ♦ Bulgarlar, İstanbul’u ikinci kez kuşatan Türk topluluğudur.
• İtil Bulgarları, Almış Han döneminde İslamiyet’i benimsemiştir. Ticari ilişkiler
  sonucu İslamiyet ile tanışan İtil Bulgarları, İbn-i Fadlan’ın da yer aldığı Abbasi
  Devleti’nin gönderdiği heyetin faaliyetleri sonucu İslamiyeti benimsemiştir.
• ♦ İtil Bulgarları, İslamiyeti kabul eden ilk Türk topluluklarından biridir.
• 1237’de Altın Orda Hanlığı tarafından yıkılmıştır.

PEÇENEKLER (751 – 1091)

• Orta Asya’dan Avrupa’ya göç eden Türk topluluklarından biridir.
• Balkanların kuzeyine yerleşmişler ve Bizans ordusunda paralı askerlik yapmışlardır. (1071 Malazgirt Savaşı’nda, Bizans ordusundaki Peçenek Türkleri, Selçuklu tarafına geçerek savaşın seyri üzerinde etkili olmuşlardır.)
• Rusların Karadeniz’e inmesini engellemişlerdir.
• İstanbul’u kuşatmayı planlayan İzmir Beyi Çaka Bey ile Peçenekler ve Selçuklular ittifak yaparak Bizans’ı üçlü baskı altına almışlardır. Bu baskıdan kurtulmak isteyen Bizanslılar, Kıpçaklarla anlaşarak Kıpçakların Peçeneklere saldırmalarını sağlamışlardır. Bunun üzerine Kıpçaklar, Peçenekleri yenerek siyasi varlıklarına son vermiştir (1091).
• Siyasi güçlerini kaybeden Peçenekler, zamanla Hristiyanlığı benimseyerek asimile olmuşlardır.
• ♦ Türk toplulukları arasında tam bir devlet teşkilatlanması kuramayan iki Türk topluluğundan biri İskitler diğeri ise Peçeneklerdir.

KIPÇAKLAR (KUMANLAR) (1050 – 1239)

• Orta Asya’dan Avrupa’ya göç eden Türk topluluklarından biridir.
• Macaristan’a yerleşmişler; Macarların etnik yapısının oluşmasında ve Romanya Devleti’nin kurulmasında etkili olmuşlardır.
• Oğuzlarla mücadeleleri Dede Korkut Hikayelerine konu olmuştur.
• Moğol saldırıları sonucu yıkılmışlar, ardından da Balkanlar, Kafkaslar ve Anadolu’ya dağılmışlardır.
• Kıpçakların bir bölümü daha sonra, Altın Orda Devleti’nin ana unsurunu oluşturmuş; bir bölümü de Eyyübi ve Memlük ordularında yer almıştır. Eyyübiler ve Memlükler, ordularında Kıpçaklardan “Gulam” (Kölemen/Paralı asker) olarak yararlanmışlardır.

MACARLAR (896 – 11. Yüzyıl)

• Orta Asya’dan Doğu Avrupa’ya göç eden Türk topluluklarından biridir.
• Arpat liderliğinde bugünkü Macaristan’a yerleşmişlerdir.
• Germenlerin doğuya yayılmalarını engelleyerek Balkan kavimlerini Germenleşmekten korumuşlardır.
• X.yüzyılın sonlarında Hristiyanlığı benimseyip ardından yerli halklarla karışarak büyük ölçüde asimile olmuşlardır.
• XVI. ve XVII. yüzyıllarda Osmanlıların ardından da Avusturya’nın himayesine girmişler; 1918’de ise bağımsız olmuşlardır.
• Dünyada ilk Türkoloji Enstitüsü, XIX. yüzyılda Macaristan’da açılmıştır. Bu durum, Macarların bir bölümünün Türklükle bağlantısını koruduğunu gösterir.

UZLAR

• Oğuzların Batı’ya göç ederek Hristiyanlığı kabul eden koludur.
• Günümüzde Romanya’nın kuzeyine yerleşen Uzlar, Gagavuzlar; Kiev’in güneyine yerleşen Uzlar ise Karakalpaklar olarak anılmaktadır. Bunların büyük bölümü, millî benliklerini korumayı başarmışlardır.