Atmosferin Katları

Teorik olarak yerden 10.000 km yüksekliğe kadar uzanan atmosferi oluşturan gazlar sıcaklıklarına, fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre çeşitli katmanlara ayrılır. Atmosferi oluşturan gazların büyük bir kısmı (%97), yer çekiminin etkisiyle ilk 27 km içinde bulunur.

1. Troposfer:

Atmosferin en alt katıdır. Kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru gittikçe azalır. Ortalama 13 km kalınlığında olan Troposfer; Ekvator üzerinde 16 km, 450 enleminde 12 km, kutuplarda ise 6-8 km’dir. Kalınlığının değişmesinin nedeni ise;

• Ekvator’da ısınan havanın yükselmesi;
• Kutuplarda ise soğuyan havanın alçalması
• Dünya’nın ekseni etrafındaki dönüşüyle, Ekvator’da savrulma kuvvetinin fazla olmasıdır.

Troposfer, atmosferi oluşturan gazların % 75’ine sahiptir. Su buharının tamamının bu katta bulunması iklim olaylarının da sadece bu katmanda görülmesine neden olmuştur. Troposfer yerden yansıyan ışınlarla ısındığı için yükseldikçe sıcaklık her 200 m’de 1^oC azalır. Troposfer ile stratosfer arasında “tropopoz” adı verilen geçiş katmanı bulunur.

2. Stratosfer:

Troposfer’in üst sınırından itibaren 50 km yüksekliğe kadar çıkar. Yatay yönlü güçlü jet rüzgarlarının görüldüğü katmandır. Bu katmanda su buharı olmadığından iklim olayları görülmez. Dikey doğrultuda sıcaklık değişimi çok azken, Ekvator üzerinde sıcaklık -80^oC civarında iken, kutuplarda -50^oC civarındadır. Bu sıcaklık farkı saatteki hızı 500 km’yi bulan jet rüzgarlarının oluşum nedenidir. Stratosfer’in üst kısmında ozon (O3) yoğunluğu artmaktadır. Bu gaz özellikle 19-45 km yukarıda yer alır. stratosfer ile mezosfer arasında stratopoz adı verilen geçiş katmanı bulunur.

3. Mezosfer:

Stratosfer’in üst sınırından itibaren 80-90 km yüksekliğe kadar çıkar. Bu katın yoğunluğu çok azdır ve gazlar iyonlara ayrılmaya başlamıştır. Atmosfere giren göktaşları sürtünmenin etkisiyle Mezosferde yanmaktadır. Mezosfer ile termosfer arasından “mezopoz” adı verilen geçiş katmanı bulunur.

4. Termosfer

Sıcak katman olarak biline Termosfer, Mezosferin üst sınırından itibaren başlar ve yerden 700 km yüksekliğe kadar çıkar. Gazlar ultraviyole ışınlarının etkisiyle iyonlarına ayrılmıştır. Sıcaklık, 1000 – 165000 civarındadır. İyon halindeki bu gazlarda elektron alışverişi çok hızlı olduğundan radyo dalgaları bu tabakadan yansıtılır. Aurora ışıkları bu katmanda görülür.

5. Ekzosfer

Atmosferin en dış katmanıdır. Gaz molekülleri oldukça seyrektir. Bu katmanın üst sınırında yer çekimi oldukça az olduğundan gaz molekülleri uzaya kaçar. Bu nedenle dış sınırı kesin değildir. Haberleşme uyduları bu katman içerisine yerleştirilir.