Tarihte bilinen ilk Türk devleti olan Asya Hun Devleti Ötüken merkezli kurulmuştur. Bilinen ilk hükümdarı Teoman‘dır. Devlet en parlak dönemini ise Metehan Döneminde yaşamıştır.
Uyarı: Türkler yaşam tarzlarından dolayı yazıyı geç kullandıkları için Türklere ait en eski bilgiler Çin kaynaklarında yer almıştır. Türkler hakkında en eski bilgileri veren ilk yazılı belge Çinliler ve Hunlar arasında MÖ. 318’de yapılan antlaşmadır.
Metehan Dönemi (MÖ. 209 – 174)
1. Türk tarihinin ilk düzenli ordusunu kuran Metehan güçlü ve disiplinli ordusu sayesinde Orta Asya’da dağınık halde yaşayan Türkleri ilk defa tek çatı altında toplamıştır.
Uyarı: Metehan ilk defa Orta Asya Türk siyasi birliğini sağlamıştır.
2. Metehan İpek Yolu hakimiyeti için Çin ile mücadele ederek hem İpek Yolu’nu hem de Çin’i egemenlik altına almıştır. Ancak Çin’i egemenlik altına almasına rağmen Çin’e yerleşmemiştir. Çin’i vergiye bağlayan ilk Türk devleti Asya Hun Devletidir. (Pelteng Savaşı)
Uyarı: Asya Hun Devleti’nin İpek Yolu’na hakim olması devletin siyasi ve ekonomik gücünü artırmıştır. Ayrıca Çinliler Türk saldırılarından korunmak için bu dönemde Çin Seddi‘ni inşa etmişlerdir. (6. 400 km)
Uyarı: Mete Han kalabalık Çin nüfusu içinde Türklerin asimile olmasını önlemek istemiştir. Ayrıca Çin’in vergiye bağlanması Çin’in Hunların siyasi üstünlüğünü kabul ettiğini ve Hun Devletinin gelirlerinin arttığını gösterir.
Mete Han’ın Türk Tarihindeki Yeri ve Önemi;
1. Yapmış olduğu liderlik, devlet ve ülke teşkilatlanmasıyla diğer Türk devletlerine örnek olan Mete Han devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı Kurultay meclisini oluşturmuş, ayrıca ilk düzenli orduyu kurarak bu orduda ilk defa onluk sistemi uygulamıştır.
2. Milliyetçi duygularla hareket ederek Türklere vatan kurma ve millet olma bilincini aşılayan Mete Han Orta Asya Türklerini birleştirmiş, Çin‘i almasına rağmen Türklerin Çin’e yerleşmesini yasaklamıştır. Ayrıca toprak isteyen düşmanlarına “toprak milletindir” diyerek karşı çıkmıştır.
Kiok Dönemi (MÖ. 174 – 160)
1. Mete Han’ın ölümü sonrası başa geçen Kiok ilk iş olarak ayaklanan Yüeçileri itaat altına almış ve devlet otoritesini güçlendirmiştir.
2. Ancak Çin ile ekonomik ve siyasi ilişkilerini geliştirmek için Çinli bir prensesle evlenmesi Kiok’un en büyük hatası olmuştur.
3. Çünkü bu evlilik sonrası Çinliler ülke içinde rahatlıkla dolaşarak yıkıcı ve bölücü propagandalar yapmışlar bu da devletin yıkılışına zemin hazırlamıştır.
Uyarı: Çin Entrikaları;
1. Türk boyları arasındaki mücadeleleri kışkırtmak: Türkleri askeri anlamda yenemeyen Çinliler Türk boyları arasındaki çatışmalarda taraf tutarak boyları birbirine düşürmüşlerdir.
2. Taht kavgalarında taraf tutmak: Kut anlayışı gereği ülke hanedan üyelerinin ortak malı sayıldığı için aile bireyleri arasındaki taht kavgalarında taraf tutmuşlardır.
3. Türkleri rahata ve lükse alıştırmak: Türklerin savaşçı özelliğinin kaybolması için çaba göstermişlerdir.
4. Çin prenseslerini Türk hakanlarıyla evlendirmek: Evlenen Çinli prensesler aracılığıyla devletin politikalarını öğrenmişlerdir.
HOHANYEH ve ÇİÇİ DÖNEMLERİ
1. Türk devletlerinde devletin gücü hükümdarın gücüyle özdeştir. Eğer güçlü hükümdar sonrası yerine gelen hükümdar boşluğu dolduramamışsa devlet yıkılmıştır.
2. Bu dönemde gerek devletin başına geçen hükümdarların güçlü olmaması gerekse Çin entrikaları devleti zayıflatmıştır.
3. Devlet MÖ. 58 yılında batı ve güney olmak üzere ikiye ayrılmış devletin güneyine Ho-han-yeh batısına ise Çi-çi geçmiştir.
4. Batı Hunlar MÖ. 36 yılında Çinlilerle yaptığı mücadeleyi kaybederek yıkılırken Güney Hunları da Siyenpilerin 216 yılında yıkmasıyla Asya Hun Devleti sona ermiştir.
Uyarı: Asya Hun Devleti ikili teşkilat ve boylar federasyonunu uygulayan ilk Türk devletidir
HUNLARDAN KALAN EN ÖNEMLİ BULUNTULAR
1. Kazakistan’ın Alma Ata kenti yakınındaki Esik Kurganı’ndaki (mezar) Altın Elbiseli Adam heykelidir.
Uyarı: Kurgan’da Altın Elbiseli Adam heykelinin bulunması Türklerde ahiret inancının var olduğunu, Türklerin maden işlemeyi bildiklerini, ekonomilerinin güçlü olduğunu gösterir.
2. Diğer bulunan eser ise Altaylarda Pazırık Kurganı’nda bulunan dünyanın en eski halısı sayılan hayvan işlemeli halıdır.
Uyarı: Kurgan’da halı bulunması Türklerin ahiret inancına sahip olduklarını, hayvancılıkla uğraştıklarını, dokuma sanatını bildiklerini gösterir.
