• Asya Hunları, tarihte bilinen ilk teşkilatlı Türk devletidir. Orhun ve Selenga ırmakları civarında kutlu vatan kabul edilen Ötüken merkez olmak üzere güçlü bir devlet kuran Hunlar, zamanla bütün Orta Asya’ya egemen olmuşlardır.
• Asya Hunlarının bilinen ilk hükümdarı Şan-yü veya Tan-hu unvanını taşıyan Tuman (Teoman)’dır (MÖ 220 – 209).
• Devlet en güçlü dönemini Teoman’dan sonra tahta çıkan Mete Han (MÖ 209 – 174) zamanında yaşamıştır. Mete Han, Türkçe konuşan ve Türk soyundan olan toplulukları ilk kez Hun hakimiyeti altında toplamıştır.

Mete Han,

• Türk boylarını tek yönetim altında toplayıp Orta Asya’da siyasal birliği sağlama
• Devleti siyasi ve askeri alanlarda teşkilatlandırma
• Dışarıdan gelen saldırıları durdurma ve sınırları genişletme
• Hunlar için tehdit oluşturan Çin’i baskı altında tutma ve vergiye bağlama
• Türk boylarının milli kimliklerini korumasını sağlama
• İpek Yolu’na hakim olma

politikaları izlemiştir.

• Mete Han’dan sonra Çin entrikaları sonucunda Hun iktidarında derin çatlaklar belirmeye başlamıştır. Bu süreçte iç ve dış baskılara dayanamayan Ho-han-yeh’in Çin hakimiyeti altına girerek durumunu kurtarmak istemesi Hun kurultayında sert tartışmalara yol açmıştır.
• Ho-han-yeh ile Çin hakimiyetini kabullenmeyen Çi-çi arasındataht mücadelesi başlamıştır. Bu mücadeleyi, Çin’in desteğini arkasına alan Ho-han-yeh’in kazanmasıyla Hun Devleti, Doğu Hunları ve Batı Hunları olmak üzere ikiye ayrılmıştır (MÖ 54).
• Bağımsız yaşamayı savunan Çi-çi önderliğindeki Batı Hunları’na MÖ 36’da Çin İmparatorluğu son vermiştir. Çin hakimiyetindeki Doğu Hunları ise miladın ilk yıllarından itibaren yavaş yavaş toparlanmaya başlayarak tekrar bağımsızlıklarını kazandı. Ancak taht kavgaları nedeniyle Hunlar, Güney Hunları ve Kuzey Hunları olmak üzere tekrar ikiye ayrıldı (MS 48).
• Kuzey Hunları, bölgedeki diğer kavimlerin baskısına dayanamayarak 155 yılından sonra Moğolistan’ı boşaltmak zorunda kaldı. Böylece Türk ana yurdundaki Hunların siyasi varlığı tamamen sona erdi. Çin egemenliği altında bulunan Güney Hun Devleti’ne ise Çin İmparatorluğu son verdi (216).

Hunların yıkılmasında,

• Taht kavgalarının yaşanması
• İpek Yolu üzerindeki bölgelerin Çin egemenliğine girmesi nedeniyle ekonominin kötüleşmesi
• Çinli prenseslerle gelen casusların Hun beylerini ve Türk boylarını birbirine düşürmeleri etkili olmuştur.

Çözümlü Örnek Test Soruları: Asya Hun Devleti (MÖ 220-MS 216)

1. Asya Hun Devleti’nin bilinen ilk hükümdarı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mete Han
B) Teoman
C) Attila
D) Bumin Kağan

Çözüm:
Asya Hun Devleti’nin kurucusu ve bilinen ilk hükümdarı Teoman’dır.
Mete Han, Teoman’ın oğludur ve devletin güçlenmesinde önemli rol oynamıştır.
Doğru cevap: B

2. Mete Han’ın Asya Hun Devleti’ne kazandırdığı en önemli askeri düzenleme aşağıdakilerden hangisidir?
A) Onlu sistem
B) Merkezî ordu
C) Akıncı birlikleri
D) Sınır boylarına surlar inşa edilmesi

Çözüm:
Mete Han, Asya Hun Devleti’nde “onlu sistem” adı verilen modern bir askeri düzenleme geliştirmiştir. Bu sistem, ordunun 10, 100, 1000 ve 10.000 kişilik birimlerden oluşmasını sağlar.
Doğru cevap: A

3. Asya Hun Devleti’nin Çin ile yaptığı savaşların temel sebebi aşağıdakilerden hangisidir?
A) İpek Yolu’na hakim olma isteği
B) Çin Seddi’nin inşa edilmesi
C) Çin’in Asya Hun topraklarını işgal etmesi
D) Mete Han’ın Çin’e vergi ödemeyi reddetmesi

Çözüm:
Asya Hun Devleti ile Çin arasında yapılan savaşların temel nedeni, İpek Yolu’nun kontrolü ve Çin’in ticaret yolları üzerindeki üstünlük kurma isteğidir.
Doğru cevap: A

4. Asya Hun Devleti’nin güç kaybetmesinde etkili olan temel nedenlerden biri aşağıdakilerden hangisidir?
A) Mete Han’ın ölümü
B) Çin entrikaları ve iç mücadeleler
C) İpek Yolu ticaretinin durması
D) Türk boylarının batıya göç etmesi

Çözüm:
Asya Hun Devleti, Çin’in diplomatik entrikaları ve boylar arasındaki iç mücadeleler nedeniyle zayıflamış ve gücünü kaybetmiştir.
Doğru cevap: B

5. Aşağıdakilerden hangisi Asya Hun Devleti’nin yıkılmasının ardından Türklerin yaşadığı bir gelişmedir?
A) Türklerin batıya göç etmesi
B) Göktürk Devleti’nin kurulması
C) Çin egemenliğinin sona ermesi
D) Türklerin Avrupa’ya ulaşması

Çözüm:
Asya Hun Devleti’nin yıkılmasından sonra Türk boyları batıya göç ederek yeni devletler kurmuşlardır. Bu göçler, Türk tarihinde önemli bir yer tutar.
Doğru cevap: A