ASİT VE BAZLARIN GÜNLÜK HAYATTAKİ VE ENDÜSTRİDEKİ YERİ

Günlük Hayatımızdaki Asit ve Bazlar

Günlük hayatımızda karşılaştığımız pek çok madde içerisinde asitler ve bazlar yer almaktadır. Örnek olarak aşağıdaki maddeler verilebilir.

Bazı Maddelerde Bulunan Asitler	Asit Türü
Sirke	Asetik Asit
Limon	Sitrik Asit
Elma	Malik Asit
Tereyağ	Bütirik Asit
Yoğurt	Laktik Asit
Çilek	Folik Asit
Üzüm	Tartarik Asit
Kuzu Kulağı	Oksalik Asit

Bazı Maddelerde Bulunan Bazik Maddeler

Madde	Bazik Madde
Çamaşır Suyu	Sodyum Hipoklorit
Diş Macunu	Kalsiyum Karbonat

Endüstride Kullanılan Bazı Asit ve Bazlar ve Yaygın İsimleri

Formül	Kimyasal İsim	Yaygın İsim
HCl	Hidrojen klorür	Tuz ruhu
HNO₃	Nitrik asit	Kezzap
H₂SO₄	Sülfürik asit	Zaç yağı
CH₃COOH	Asetik asit	Sirke asiti
C₆H₈O₇	Sitrik asit	Limon asiti
HCOOH	Formik asit	Karınca asiti
Ca(OH)₂	Kalsiyum hidroksit	Sönmüş kireç
Mg(OH)₂	Magnezyum hidroksit	Magnezyum sütü
NaOH	Sodyum hidroksit	Sudkostik veya Kostik

Bazı Asitlerin Özellikleri ve Kullanım Alanları

Endüstride pek çok asit kullanılmaktadır.

En yaygın olarak kullanılanların özellikleri ve kullanım alanlarını inceleyelim.

Sülfürik Asit (Zaç Yağı) (H₂SO₄)

Halk arasında zaç yağı olarak bilinen sülfürik asit kuvvetli bir asit olup kuvvetli nem çekme özelliğine sahiptir. Bu özelliğinden dolayı ciltte tahriş edici özelliğe sahiptir.

Özellikle gübre üretiminde, plastik sanayisinde, rafinasyon işlemlerinde, metal kaplamacılıkta, boya sanayisinde, akümülatörlerde elektrolit olarak, kimyasal tepkimelerde katalizör olarak ve tarım ilacı yapımında kullanılırlar.

Nitrik Asit (Kezzap) (HNO₃)

Halk arasında kezzap olarak bilinen nitrik asit kuvvetli bir asittir.

Suni gübre üretiminde, patlayıcıların yapımında, metallerin saflaştırılmasında, boya üretiminde, altına şekil verilmesi için, plastik üretiminde ve gümüş nitrat üretiminde kullanılırlar.

Hidroklorik Asit (Tuz Ruhu) (HCI)

Halk arasında tuz ruhu olarak bilinen kuvvetli bir asittir. Mide asitinde de yer alır.

Demir—çelik sanayisinde, PVC gibi plastiklerin eldesinde, ilaç sanayisinde, deri işlemeciliğinde, petrol aramada, ilaç, boya ve tekstil sanayisinde kullanılırlar.

Asetik Asit (Sirke Asiti) (CH₃COOH)

Halk arasında sirke asiti olarak da bilinen asetik asit zayıf bir asittir.

Gıda maddelerinde katkı maddesi olarak, asetat filmi üretiminde, PET (polietilen teraftalat) üretiminde, mutfak eşyalarında kireç çözücü olarak, ilaç ve kauçuk üretiminde kullanılırlar.

Fosforik Asit (H₃PO₄)

Zayıf bir asittir. Vücutta zararlı etki göstermemesi nedeniyle gıdalarda pH düzenleyici olarak kullanılır. Gübre üretiminde, sabun ve deterjan katkı maddesi olarak, su arıtmada pH ayarı için ve ilaç endüstrisinde kullanılır.

Hidroflorik Asit (HF)

Oda şartlarında gaz halde bulunurlar. Zayıf bir asit olmasına rağmen canlı dokularda ciddi tahribata neden olabilir.

Ayrıca camın yapısındaki silisyum oksite etki ederek camın yapısının bozulmasına neden olur. Bu nedenle çözeltileri cam kaplarda muhafaza edilmez.

Cam ve seramik maddeleri aşındırmada, teflon gibi ısıya dayanıklı plastiklerin üretiminde, buzdolabı ve klimalarda soğutma sağlayan gazların sentezinde, petrol rafinasyonunda ve yangın söndürücü köpüklerin üretiminde kullanılırlar.

Tartarik Asit (C₄H₆O₆)

Katı halde bulunan zayıf bir asittir. Hazır gıdalarda tat geliştirme, koruma ve pH ayarlama amacıyla ilaç üretiminde ve gümüş ayna yapımında kullanılır.

Formik Asit (HCOOH)

Halk arasında karınca asiti olarak bilinen formik asit katı halde bulunan zayıf bir asittir. Hazır gıdalarda katkı maddesi olarak, dezenfektan olarak, arılara zarar veren parazite karşı ilaç olarak, elektrolizle kaplamada, doğal kauçuğun işlenmesinde, ham derinin işlenmesinde, kimyasal sentezlerde çıkış maddesi olarak ve böcek öldürücü ilaç üretiminde kullanılırlar.

Borik Asit (H₃BO₃)

Katı halde olan çok zayıf bir asittir. Gıda maddelerinde katkı maddesi olarak, ahşap ve deri gibi malzemeleri korumada kullanılan maddenin sentezinde, böcek öldürücülerin sentezinde, ısıya dayanıklı cam malzeme üretiminde, göz ve cilt için mikrop öldürücü sıvıların üretiminde, sağlam ve dayanıklı çelik üretiminde kullanılırlar.

Sitrik Asit (C₆H₈O₇)

Halk arasında limon asiti olarak bilinen sitrik asit, katı halde bulunan zayıf bir asittir. Hazır gıdalarda katkı maddesi olarak, temizlik maddelerinin üretiminde, şekerleme üretiminde, ilaç endüstrisinde ve içecek üretiminde kullanılır.

Bazı Bazların Özellikleri ve Kullanım Alanları

Sodyum Hidroksit, Sudkostik, Kostik Soda (NaOH)

Halk arasında sud kostik ya da kostik soda olarak bilinirler. Katı halde (granül—pul) bulunan kuvvetli bir bazdır. Nem çekici özelliğe sahiptir. Lavabo açıcı olarak, kâğıt üretiminde, dondurmanın kıvamlı hale getirilmesinde, sabun, deterjan, kâğıt, boya sanayisinde, endüstri ölçeğinde büyük kap ve mekanların temizlenmesinde ve petrol aramada kullanılır.

Potasyum Hidroksit, Potas Kostik (KOH)

Halk arasında potas kostik olarak bilinen potasyum hidroksit katı halde granül görünümlü kuvvetli bir bazdır. Suda çok çözünür ve çözünürken dışarı ısı verir. Nem çekici bir maddedir. Yağ ve proteinlerle tepkimeye girdiği için ciltte tahriş edici etkisi vardır.

Bitkisel yağlarla biyodizel oluşturmada, arap sabunu üretiminde, suni gübre üretiminde, alkali pil üretiminde, geri dönüşümlü kâğıt üretiminde kullanılırlar.

Kalsiyum Hidroksit (Ca(OH)₂)

Halk arasında sönmüş kireç olarak bilinen kalsiyum hidroksit kuvvetli bir bazdır. Kireç ve çimento üretiminde, deri sanayisinde, kâğıt üretiminde, şeker üretiminde, toprağın pH’ını düzenlemede, metalurjide, su arıtımında ve kâğıt sanayisinde kullanılır.

Magnezyum Hidroksit (Mg(OH)₂)

Suyla karışımına magnezya sütü adı verilen magnezyum hidroksit, suda az çözündüğü için zayıf baz olarak kabul edilir. Deodorant üretiminde, mide için antiasit ilaçların üretiminde, kumaş, kâğıt, plastik gibi malzemelerde tutuşmayı geciktirmek veya tamamen önlemek için ve su arıtmada kullanılır.

Amonyak (NH₃)

Keskin bir kokuya sahip, gaz halde bulunan zayıf bir bazdır. Yakından koklamaktan sakınılmalıdır. Klima ve soğutucuların üretiminde, azotlu gübre üretiminde, boya ve ilaç sanayisinde, nitrik asit üretiminde, temizlik maddelerinin üretiminde, patlayıcı üretiminde, gıda koruyucu üretiminde, yakıt hücrelerinde ve üre üretiminde kullanılır.

Asit ve Bazların Fayda ve Zararları

Hayatımızın pek çok alanında karşımıza çıkan asit ve bazların faydaları olduğu gibi zararları da vardır. Endüstri, sağlık ve çevre açısından kullanımları sırasında göz önüne alınması gerekenler vardır.

– Gıda, tarım, temizlik, inşaat, sanayide bir çok asit ve baz kullanılmaktadır.

Asit ve Bazların Depolanması ve Kullanımı

Depolama ve Kullanım Önerileri

• Asit ve bazlar nem çekici, alev alıcı özellikler taşıdığından depolama sırasında dikkatli olunmalı ve kaplar etiketlenmelidir.
• Asitler ve bazlar aynı ortamda muhafaza edilmemelidir.
• Asitler: HF hariç cam veya plastik kaplarda saklanmalıdır.
• Bazlar: Plastik kaplarda saklanmalıdır.
• Birçok asit ve baz çevreye zararlı sembolüne sahiptir ve doğal yaşam üzerinde tehdit oluşturur.

Asit Yağmurları ve Zararları

Kimyasal Reaksiyonlar:

• SO₂ + H₂O → H₂SO₃ (sülfüroz asit)
• CO₂ + H₂O → H₂CO₃ (karbonik asit)

Asit Yağmurlarının Etkileri:

1. Ormanlardaki bitkilerin gelişimini engelleyerek kurumalara yol açar.
2. Toprağın yapısını bozarak ekosisteme zarar verir.
3. Doğal ve tarihi eserleri tahrip eder.
4. Solunum yolu hastalıklarına neden olur.

Asit Yağmurlarını Önlemek İçin:

• Temiz enerji kaynakları (doğalgaz, güneş, jeotermal) tercih edilmelidir.
• Yeşil alanlar artırılmalı ve orman yangınları önlenmelidir.
• Toplu taşıma araçları yaygınlaştırılmalıdır.
• Sanayi bacalarına filtre takılmalıdır.

Asit ve Bazların Kullanım Alanları

• Asit ve bazlar yiyecek ve içeceklerde katkı maddesi olarak kullanılır.
• Maden suyu: İçerdiği çözünmüş CO₂ ile mide asidini düzenler, ancak fazla kullanım safra kesesi tembelliğine neden olabilir.
• Gazoz ve kola: Fosforik asit, sitrik asit gibi asitler içerir. Fazla tüketim zararlıdır.

Sindirimde Asit ve Bazların Rolü

• Mide asidinin pH değeri 1-2 arasında olup HCl ortamın asidik olmasını sağlar.
• Onikiparmak bağırsağı bazik safra salgısıyla asidi nötrleştirir.
• Sindirim, ince bağırsakta bazik ortamda devam eder ve enzimler sayesinde tamamlanır.

Güvenlik Önerileri

1. Asit ve baz buharlarını solumayın. Maske, eldiven ve gözlük kullanın.
2. Tuz ruhu ve çamaşır suyu karışımı klor gazı oluşturur, dikkat edilmelidir.
3. Ciltle temas durumunda etkilenen bölgeyi bol suyla yıkayın ve doğru nötrleyici (örneğin NaHCO₃ veya H₃BO₃) uygulayın.
4. Ciddi durumlarda sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.