Asit ve Bazlar

Asitler

Suda çözündüklerinde “H⁺” iyonu oluşturabilen maddelere asit denir. Buradan asitlerin suda iyonlaşabilen maddeler olduğu sonucuna da ulaşılabilir.

Günlük yaşantımızda asitlerin yeri çok önemlidir.

Motorlu araçların akülerinde kullanılan sülfürik asit, temizlikte kullanılan tuz ruhu (hidroklorik asit), halk arasında kezzap olarak bilinen nitrik asit, sirkeye ekşi tadını veren asetik asit, limona ekşi tadını veren sitrik asit, aspirindeki asetil salisilik asit, gazozdaki karbonik asit örnek olarak verilebilir.

Yukarıda verilen örneklerden bazıları çok tehlikeli yakıcı ve tahriş edici, bazıları ise çok faydalı olan maddelerdir.
Buradan genel olarak asitlerin iki gruba ayrıldığı düşünülebilir.

Kuvvetli asit : Suda çözündüğünde tamamen iyonlaşabilen asitlerdir.

Zayıf asit : Suda çözündüklerinde az iyonlaşabilen asitlerdir.

Asitlerin Özellikleri

1. Sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
2. Mavi turnusol kağıdının rengini kırmızıya çevirirler.
3. Asitlerin tatları ekşidir.
4. Kuvvetli asitlerin yakıcı ve cildi tahriş edici özelliğe sahiptir.

Bazlar

Suda çözündüklerinde OHT iyonu oluşturabilen maddelere baz denir. Buradan bazların suda iyonlaşabilen maddeler olduğu sonucuna ulaşılabilir.

Günlük yaşantımızda bazların da yeri çok önemlidir. Çamaşır sodası, sabun, diş macunu, deterjanlar, amonyaklı temizlik maddeleri ve bazı ilaçlar bazik maddelere örnek olarak verilebilir.

Sabun yapımında kullanılan kostik (sodyum hidroksit) ve potasyum hidroksit, binaların badanasında kullanılan kireçli su (kalsiyum hidroksit) önemli bazlardır.

Kuvvetli baz : Suda çözündüğünde tamamen iyonlaşabilen bazlardır.

Zayıf baz : Suda çözündüklerinde az iyonlaşabilen bazlardır.

Bazların Özellikleri

1. Sulu çözeltilerinde iyon oluşturduklarından, sulu çözeltileri elektrik akımını iletir.
2. Tatları acıdır. Ancak bazların tatlarına bakmak tehlikelidir.
3. Kırmızı turnusol kağıdının rengini maviye dönüştürürler.
4. Cilde kayganlık hissi verir.
5. Kuvvetli bazlar, tahriş edici özelliğe sahiptir.

GÜNLÜK HAYATIMIZDAKİ ASİTLER

• Asitler, günlük hayatımızın birçok yerinde karşımıza çıkmaktadır. Şimdi asidik özellik gösteren maddelerin neler olduğunu öğrenelim.
• Elma, üzüm, limon, süt, çilek ve sirke gibi besinlerin yapısında birbirinden farklı asitler bulunmaktadır. Elmada malik asit, üzümde tartarik asit, limanda sitrik asit, sütte laktik asit, çilekte folik asit ve sirkede asetik asit bulunmaktadır.
• Banyo ve tuvalet temizliğinde nitrik asit yani kezzap kullanılır.
• Araçların çalışmasını sağlayan akülerin yapısında sülfirik asit yani zaç yağı bulunur. Zaç yağı ayrıca sanayide de kullanılmaktadır.
• Gıdaların mikroplar yüzünden bozulmasını önlemek için formik asit kullanılır. Formik asit karıncalar tarafından üretilen bir salgı maddesinden elde edilmektedir.
• Limon, portakal, ve mandalina gibi turunçgillerin yapısında bulunan sitrik asit metal temizlemede kullanılmaktadır. Sitrik asit ayrıca bazı içeceklerin tatlandırılmasında kullanılmaktadır.

GÜNLÜK HAYATIMIZDAKİ BAZLAR

• Bazlar da asitler gibi hayatımızın birçok yerinde karşımıza çıkmaktadır. Şimdi bazik özellik gösteren maddelerin neler olduğunu öğrenelim.
• Temizlik amacı ile kullandığımız sabun ve deterjan bazik özellikteki kimyasal maddelerdir. Bu maddelerin yapısında sodyum hidroksit (NaOH) bazı bulunmaktadır. Sodyum hidroksit ayrıca boya, tekstil ve kağıt sanayinde de kullanılmaktadır.
• Tarımda kullanılan gübrelerin yapısında ve pil yapımında potasyum hidroksit (KOH) kullanılmaktadır.
• Kireç ve çimento yapımında kalsiyum hidroksit (Ca(OH)₂) yani sönmüş kireç kullanılmaktadır.
• İlaç ve plastik sanayinde kullanılan amonyak, bazik özellikteki bir kimyasal maddedir.
• Diş macunu, kabartma tozu, kan, çikolata, karbonat, kül suyu, yumurta da bazik özellikteki maddelerdir.

Asit ve bazlarla çalışırken uymamız gereken kurallar şunlardır;

• Asitler ve bazlar, yakından koklanmamalı ve tatlarına bakılmamalıdır.
• Asit üzerine su dökülmemeli, asit suyun içine damlatılmalıdır.
• Asitler ve bazlar alevden uzak tutulmalıdır.
• Asit ve baz şişeleri kapaklı ve etiketlenmiş olmalıdır.
• Asit ve baz çözeltileri kapalı yerlerde buharlaştırılmamalıdır.
• Metal kaplar içine asit ve baz konulmamalı, cam ya da plastik kaplar içinde saklanmalıdır.
• Asit yada baz çözeltisi vücudunuza sıçrarsa, o bölge bol su ile yıkanmalıdır.

Asit ve Bazlarda pH Kavramı

Bir çözeltideki H⁺ iyonları sayısı, OH^– iyonları sayısından fazla ise çözelti asidik, az ise çözelti bazik özelliktedir.

Çözeltinin asidik ya da bazik özellikte olduğunu belirtmek için pH değerleri karşılaştırılır.

PH ÖLÇEĞİ

Bir maddenin asit mi, baz mı olduğunu anlamak için pH ölçeği kullanılır. pH ölçeği, 0 ile 14 arasındaki rakamlardan oluşan bir kâğıttır.

• pH değeri o ile 7 arasında olan maddeler asidik özellik gösterir.
• pH değeri 7 ile 14 arasında olan maddeler bazik özellik gösterir.
• pH değeri 7 olan maddeler nötrdür.
• pH değeri 0’a yakın olan asitler kuvvetli asit, pH değeri 14’e yakın olan bazlar kuvvetli bazdır.
• pH değeri 7’ye yakın olan asitler zayıf asit, pH değeri 7’ye yakın olan bazlar zayıf bazdır.

ASİT VE BAZLARIN MADDELER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Günlük yaşamımızda önemli bir yere sahip olan asit ve bazların bazı olumsuz etkileri vardır.

• Asit ve bazlar maddeler üzerinde aşağıda belirtilen etkileri yapmaktadır.
• Asitler mermer zeminlerde aşınmaya neden olur. Bu nedenle mutfak tezgâhları genellikle granit zeminden yapılır.
• Asitli yiyecek ve içecekler ağız ve diş sağlığımızı olumsuz etkilemektedir.
• Asitli besinler ayrıca midemizin iç yüzeyinin zarar görmesine neden olur.
• Bazik özelliğe sahip olan deterjan ve sabun gibi temizlik malzemeleri, cam ve porselenden yapılmış mutfak eşyalarının matlaşmasına ve aşınmasına neden olur.
• Kuvvetli asit ve bazların et, kemik ve kumaş gibi çeşitli maddeler üzerinde parçalama ve tahriş etme gibi olumsuz etkileri vardır.

ASİT VE BAZLARI KULLANIRKEN NELERE DİKKAT ETMELİYİZ?

• Asit ve bazların zararlı etkilerinden korunmak için bu maddelerle çalışırken aşağıda belirtilen güvenlik önlemlerini almalıyız.
• Kuvvetli asit ve kuvvetli bazlarla çalışırken önlük, gözlük ve eldiven gibi koruyucu malzemeler kullanmalıyız.
• Asitleri metal kaplara koymamalıyız. Çünkü asitler metallerle tepkimeye girerek yanıcı hidrojen gazı açığa çıkarır. Asitleri tahriş edici etkilerinden dolayı plastik kaplarda da saklamamalıyız. Asitleri cam kaplarda saklamalıyız.
• Ne olduğunu bilmediğimiz maddeleri koklamamalı ve tadına bakmamalıyız.
• Tankerlerle taşınan kuvvetli asit ve bazların bir yerden bir yere taşınması sırasında gerekli güvenlik önlemlerini almalıyız.
• Kimyasal madde içeren kapların üzerindeki yanıcı, yakıcı, tahriş edici, zehirli madde gibi anlamları olan uyarı işaretlerine dikkat etmeliyiz.

• Temizlik amacı ile kullandığımız birbirinden farklı maddeler yan yana gelince aralarında kimyasal tepkimeler gerçekleşebilir. Bu nedenle temizlik malzemelerini birbirine karıştırmamalıyız.
• Asit ve bazların kullanımı sırasında, bu maddeler vücudumuzun herhangi bir yerine temas ederse o bölgeyi bol suyla yıkamalıyız.